Praca w opiece na niemieckich warunkach

W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech szczególnie pożądane są oferty oznaczone jako te, w ramach których opiekunki i opiekunowie pracują na niemieckich warunkach. Co jednak kryje się lub może się kryć pod takim pojęciem? Wyjaśniamy w naszym artykule.

W Polsce dobrze trzymającym się mitem – mającym zresztą w sobie ziarnko prawdy – jest przekonanie, że niemieccy emeryci żyją sobie jak na wiecznych wakacjach. Nie muszą szarpać się z służbą zdrowia, ani liczyć każdego grosza, szczególnie liczyć każdego grosza. Obiegowa opinia mówi nam, że na emeryturze niemieccy seniorzy dużo podróżują, bez ograniczeń korzystają z sanatoriów, chodzą do kina i kawiarni. Spędzają czas na tym, na co kiedyś nie mieli czasu. Głównie na przyjemnościach. W porównaniu z tym stereotypem wizja polskiej emerytury jest dużo mniej świetlana. Wciąż powtarza się nam, żeby odkładać dodatkowe pieniądze, cały czas oszczędzać i myśleć na przyszłość, gdyż emerytury są i będą coraz to niższe, szczególnie w odniesieniu do kobiet. Standardowy Polak żyjący z pieniędzy przelewanych przez ZUS dwa razy ogląda każdą złotówkę, zanim ja wyda, skrupulatnie liczy, czy starczy mu do 1-wszego i co najgorsze, nieraz musi rezygnować z wykupienia przepisanych leków, aby opłacić czynsz. O wakacjach, sanatoriach, kinach i kawiarniach może co najwyżej pomarzyć.

Abstrahując od potwierdzania lub podważania powyższych obiegowych opinii, to właśnie one są podstawową (choć nie jedyną) przyczyną, dla której oferta pracy na niemieckich warunkach brzmi tak atrakcyjnie. Dla wielu bowiem jest ona równoznaczna z odprowadzaniem składek na niemieckie ubezpieczenie emerytalno-rentowe i tym samym na bycie beneficjentem niemieckiej emerytury. Problem w tym, że nie zawsze tak jest i nie zawsze osoby pracujące na niemieckich warunkach są tego świadome. O szczegółach piszemy jeszcze w dalszej części tekstu.

Poza niemiecką emeryturą liczy się także to, co tu i teraz, a więc niemieckie warunki pracy, ze szczególnym naciskiem na wynagrodzenie. Zarówno w naszym kraju, jak i u naszych zachodnich sąsiadów obowiązują przepisy dotyczące płacy minimalnej, czyli określona została kwota, jaką musi otrzymywać pracownik. W Polsce najniższe możliwe wynagrodzenie zostało wyrażone w odniesieniu do stawki za miesiąc pracy w pełnym wymiarze godzin (3490,00  PLN brutto od 1 stycznia 2023 roku) oraz do wynagrodzenia za godzinę – 22,80 PLN brutto od 1 stycznia 2023 roku. W Niemczech natomiast nie ma stawki miesięcznej, jest za to godzinowa, która od 1 października 2022 roku wynosi 12,00 EUR brutto. Biorąc pod uwagą średni kurs euro Narodowego Banku Polskiego na dzień 3 listopada 2022 roku (tj. 4,7039 za 1 EUR), w przeliczeniu na złotówki płaca minimalna w Republice Federalnej Niemiec wynosi 56,4468 PLN. Różnicę widać więc jak na dłoni. Ponad 56 złotych w porównaniu do niecałych 23 zł robi wrażenie i powoduje, że niejedna osoba marzy o pracy na niemieckich warunkach i za niemieckie wynagrodzenie. W tym kontekście nie zapominajmy jednak o kosztach życia. To, że w Niemczech zarobimy dużo, nie znaczy, że wydamy tyle samo, co w Polsce, choć oczywiście w pewnej mierze zależy to od naszej indywidualnej sytuacji.

Opiekunki osób starszych w Niemczech mogą podjąć legalną pracę w oparciu o różne formy zatrudnienia.  W dalszej części postaramy się przybliżyć Wam najpopularniejsze formy pracy na niemieckich warunkach, czyli to, co w branży opiekuńczej jest tak nazywane. Kolejno omówimy więc klastyczną umowę o pracę zawieraną z niemieckim pracodawcą, popularne u naszych zachodnich sąsiadów zatrudnienie w oparciu o Minijob lub Midijob oraz pracę na Gewerbę. Wskażemy najważniejsze cechy charakterystyczne tych form zatrudnienia, a także miejsca pracy, w których najczęściej można je spotkać.

Opis form pracy na niemieckich warunkach rozpoczniemy od tej najbardziej klasycznej, czyli od umowy o pracę zawieranej z pracodawcą posiadającym swoją siedzibę w tymże kraju (zarejestrowanym lub ewentualnie zameldowanym w Niemczech). W odniesieniu do pracy w opiece w naszym pracodawcą mogą być różne podmioty. W zależności od kwalifikacji i ich ewentualnego uznania przez państwo Niemieckie (gdzie część zawodów związanych z szeroko pojęta branżą opiekuńczą to zawody regulowane), możemy znaleźć zatrudnienie w placówce opieki medycznej, w służbach medycznych typu Pflegedienst, domach opieki lub spokojnej starości oraz u prywatnej osoby w formie opieki domowej. W tym ostatnim przypadku naszym pracodawcą będzie więc nie firma, ale bezpośrednio niemiecki senior czy też jego rodzina.

Opiekunka pracująca na umowę o pracę, czy też poszukująca tego typu zatrudnienia, powinna znać choćby podstawowe zasady rządzące tą formą kontraktu, gdyż różnią się one od dobrze nam znanych przepisów polskiego prawa. Przede wszystkim w Niemczech nie musimy od razu podpisywać umowy. Możemy najpierw podjąć się swoich obowiązków – jedynie na podstawie ustnych ustaleń – a dopiero później otrzymać ich potwierdzenie na piśmie. Powinno do tego dojść maksymalnie w ciągu miesiąca, gdyż w tym czasie pracodawca niemiecki jest zobowiązany do wręczenia nam najważniejszych warunków zatrudnienia w formie pisemnej. Stosowny dokument powinien zawierać kilka najważniejszych ustaleń umownych, w tym między innymi: datę rozpoczęcia zatrudnienia, a niejednokrotnie także jego czas trwania, miejsce pracy, informacje na temat obowiązków, wysokość wynagrodzenia, wymiar urlopu, okres wypowiedzenia.

Standardowy czas pracy w Niemczech to 39 godzin tygodniowo – 8 godzin od poniedziałku do czwartku i 7 godzin w piątek. W ramach takiego 8-godzinnego dnia pracy przysługuje nam 30 minutowa przerwa. Osobie zatrudnionej na umowę o pracę przysługuje urlop wypoczynkowy. W Niemczech, jeśli pracujemy zwyczajowe 5 dni w tygodniu, jest to 20 dni wolnego w skali roku. Prawo do urlopu nabywamy po minimum 6 miesiącach pracy. W niemieckich firmach o składzie osobowym większym niż 10 osób obowiązuje powszechna ochrona przed wypowiedzeniem, która mówiąc najprościej określa, w jakich sytuacjach można, a w jakich nie wolno zwolnić pracownika. Podobnie jak w Polsce, także u naszych zachodnich sąsiadów znajdziemy także przepisy określające terminy wypowiedzeń, są one tym dłuższe, im dłuższy staż pracy w danej firmie.

Spośród wszystkich znanych sposobów zatrudniania opiekunów osób starszych w Niemczech, umowa o pracę jest najmniej rozpowszechniona. Dzieje się tak z dwóch podstawowych powodów. Po pierwsze, miejsca pracy nierozerwalnie związane z taką umową to najczęściej podmioty wymagające kierunkowego wykształcenia uznawanego przez niemieckie prawodawstwo. Osoby, które zdobyły je w Polsce (np. pielęgniarki) mogą oczywiście starać się o uznanie swojego dyplomu, ale jeśli to robią, częściej spotkamy je w szpitalu niż w domu opieki. Po drugie, umowa o pracę w zdecydowanej większości przypadków dotyczy osób pracujących na pełny etat, 8 godzin dziennie, przez cały rok, podczas gdy pracę opiekunek z Polski charakteryzuje wahadłowość. Kilka tygodni spędzają one w pracy, kilka z rodziną w kraju pochodzenia i znów wyjazd.

Wyjątkiem od tej reguły jest opieka godzinowa, o której piszemy poniżej.

Choć opiekunki i opiekunowie poszukujący zatrudnienia w oparciu o niemiecką umowę o pracę mają utrudnione zadanie, nie oznacza to, że ta forma pracy w ogóle ich nie dotyczy. Jak już wspominaliśmy, bez odpowiednich kwalifikacji nie znajdziemy pracy w Pflegedienst czy domu opieki, ale możemy podjąć się opieki na godziny. Właściwie nie jest to opieki sensu stricte, gdyż nie obejmuje ona czynności pielęgnacyjnych. Nie ma mycia, zmiany pieluch czy transferu. Dochodzące opiekunki zajmują się sprzątaniem, zakupami, gotowaniem lub po prostu wspólnym spędzaniem czasu z seniorem. Osoby takie pod swoją opieką mają kilku seniorów, w ramach jednego miasta lub w jego najbliższych okolicach. Firmy, które zatrudniają takie opiekunki zwykle zapewniają auto służbowe, a w przypadku pracowników z Polski – także zakwaterowanie poza domami podopiecznych.

Osoby zatrudnione przez niemieckie firmy oferujące opiekę godzinową korzystają z takich samych przywilejów, jak pracownicy niemieccy. Mają więc między innymi odprowadzane składki emerytalne oraz zagwarantowane niemieckie ubezpieczenie zdrowotne. Plusem tej pracy są wolne wieczory i weekendy, minusem brak możliwości pracy wahadłowej, czyli na przykład w systemie dwa miesiące w Polsce, dwa w Niemczech.

W Niemczech praca na czas z góry określony i w niepełnym wymiarze godzin, spełniająca także dodatkowe kryteria, o których napiszemy poniżej, została specyficznie uregulowana. Jest to tzw. Minijob, czyli instytucja nie znana polskiemu prawu pracy.

Ta forma pracy przewidziana została dla osób, które w ciągu miesiąca zarabiają nie więcej niż 520 EUR. Jednocześnie w odniesieniu do Minijob teoretycznie nie została określona minimalna czy maksymalna liczba godzin pracy (oczywiście z zastrzeżeniem, że nie może być to pełny etat), jednak pracownicy Ci podlegają przepisom o minimalnej stawce godzinowej, w związku z czym łatwo wyliczyć, ile tak naprawdę godzin pracy może obejmować umowa w ramach Minijob.

Minijob jest w Niemczech stosunkowo popularną formą zatrudnienia lub dorobienia sobie do zarobków uzyskiwanych z innego źródła. Wynika to przede wszystkim z faktu, że Minijob jest umową zwolnioną z konieczności płacenia podatku dochodowego, gdyż uzyskiwane w jej ramach maksimum – 520 EUR za miesiąc – to mniej, niż kwota wolna od podatków, wynosząca w skali roku 10 347 EUR. Co więcej, Minijob zwalnia z obowiązku odprowadzania większości składek. Pracując w tym systemie nie płacimy bowiem ubezpieczenia zdrowotnego, pielęgnacyjnego i na wypadek bezrobocia, a obowiązkowa jest jedynie składka emerytalna. Jak nietrudno się domyślić, Minijob to nie tylko plusy, ale także minusy. Pierwszym z nich jest duża niepewność zatrudnienia, ponieważ pracodawca może zwolnić nas praktycznie z dnia na dzień. Drugim, brak długofalowego wsparcia w przypadku pogorszenia się stanu zdrowia, gdyż pracodawca w przypadku choroby pracownika, ma obowiązek wypłacania ma wynagrodzenia nie dłużej iż przez 6 tygodni. Z plusów, warto jeszcze wspomnieć, że pracownicy na Minijob mają prawo do urlopu wypoczynkowego.

Wśród mieszkających w Niemczech Polek i Polaków Minijob jest bardziej popularną formą zatrudnienia, niż klasyczna umowa o pracę na pełny etat. Szczególnie, że niemieckie prawo dopuszcza posiadanie więcej niż jednego Minijob (jeśli nie mamy pracy na pełny etat) lub jednego dodatkowego Minijob (jeśli jesteśmy zatrudnieni także na pełny etat). Jest to więc bardzo dogodna forma pracy dla osób chcących zajmować się więcej niż jednym podopiecznym w ograniczonych przedziałach czasowych.

Formą pośrednią pomiędzy klasyczną umową o pracę na pełny etat a opisaną powyżej Minijob, jest zatrudnienie w ramach Midijob. W zamyśle, ma ona zachęcić osoby zarabiające niedużo do poszukiwania bardziej intratnego zatrudnienia, bez obaw o zbyt wysokie podatki i składki, ale jednocześnie z uprawnieniami emerytalnymi. Z tego powodu Midijob nazywany jest „obszarem przejściowym” – pomiędzy niskimi zarobkami i brakiem składek a całym etatem i pełnymi obciążeniami na rzecz państwa.

Pracownicy zatrudnieni w ramach Midijob zarabiają co najmniej 520,01 EUR i nie więcej niż 1 600,00 EUR, jest to praca w niepełnym wymiarze godzin, a także z niższymi składkami na ubezpieczenie społeczne. Ta forma pracy zakłada więc obowiązkowość opłacania wszystkich składek, czyli ubezpieczenia zdrowotnego, emerytalnego, pielęgnacyjnego i na wypadek bezrobocia, ale o obniżonym wymiarze po stronie pracownika. Pracodawca zatrudniający osobę na Midijob odprowadza z kolei pełną wysokość wskazanych składek, tj. zgodnie z niemieckim systemem ubezpieczeń, ich połowę. Co ważne, wysokość składek pracownika wzrasta wraz ze wzrostem jego dochodów. Po przekroczeniu bariery 1 600,00 EUR jest już taka, jak w przypadku klasycznej umowy o pracę. Dzięki tym rozwiązaniom oraz towarzyszącej im reformie systemu emerytalnego, pomimo obniżonych składek, osoby pracujące na Midijob nabywają uprawnienia emerytalne odpowiadające ich zarobkom.

Praca na Gewerbe, czyli w oparciu o własną jednoosobową działalność gospodarczą, jest tą formą zarobkowania, która cieszy się rosnącą popularnością wśród opiekunek i opiekunów osób starszych z Polski (sprawdź - praca w opiece na Gewerbe). Dzieje się tak dlatego, że coraz częściej dostrzegają oni pozytywne aspekty bycia własnym szefem. Na czoło zalet posiadania własnej Gewerbe niewątpliwie wysuwają się większe zarobki na rękę – wynikające z korzystnych dla małych przedsiębiorców niemieckich przepisów prawa – oraz większa samodzielność. Tak w wyborze kontrahentów, jak i negocjacji stawki czy zakresu obowiązków. Gewerbe to jednak nie tylko przyjemności, ale także określone obowiązki. Aby było ich jak najmniej, opiekunowie osób starszych w Niemczech posiłkują się pomocą oferowaną przez wyspecjalizowane biura rachunkowe, przejmujące nie tylko zadania związane z rozliczeniami podatkowymi, ale także kwestiami administracyjnymi. Mimo to, jeśli rozważasz założenie własnej Gewerbe, warto poznać najważniejsze rządzące nią zasady – znajdziecie je poniżej. Na marginesie trzeba także dodać, że pracując na Gewerbe powinno się znać język niemiecki w stopniu trochę wyższym, niż podstawowy. Choćby po to, aby zrozumieć dokumenty, które musimy osobiście podpisywać.

Gdybyśmy chcieli porównać Gewerbe do czegoś bardziej nam bliskiego, niewątpliwie byłaby to polska jednoosobowa działalność gospodarcza. Firmę w Niemczech założyć może każdy obywatel Unii Europejskiej, a więc także każda osoba posiadająca polską przynależność państwową. Aby móc pracować na Gewerbe, należy posiadać zameldowanie w Niemczech. Formalności z nim związane załatwia się w urzędzie meldunkowym, zlokalizowanym zwykle we właściwym urzędzie gminy. Należy ich dopełnić nie później niż po upływie 14 dni od momentu faktycznego podjęcia czynności zarobkowych. Po zameldowaniu możemy już rejestrować działalność. Nie musimy się jednak bardzo spieszyć, gdyż ostateczny termin na spełnienie tego obowiązku upływa po 30 dniach od dnia rozpoczęcia działalności. W tym celu udajemy się ponowie do urzędu (czasem gminy, czasem organu Izby Przemysłowo-Handlowej) gdzie składamy wypełniony formularz zgłoszenia/podjęcia działalności gospodarczej oraz zaświadczenie o zameldowaniu. Na początek to w zasadzie tyle. Pamiętać musimy jeszcze tylko o tym, że jeśli prowadzimy w Niemczech własną Gewerbe, musimy posiadać niemiecki numer podatkowy. Otrzymamy go bez zbędnych starań, gdyż na podstawie naszego zgłoszenia Gewerbe właściwy urząd przekaże informację o jej założeniu do urzędu skarbowego, który następnie przyśle na nasz adres zameldowania formularz do wypełnienia. Formularz nadania numeru podatkowego jest dość skomplikowany i bardzo istotny. Od jego właściwego wypisania zależą bowiem nasze przyszłe podatki. Aby zrobić to dobrze, warto skorzystać z usług doradcy podatkowego lub biura rachunkowego. Wypełniony formularz odsyłamy do urzędu skarbowego i spokojnie czekamy na nasz numer podatkowy. Co ważne, baz względu na okres oczekiwania na numer podatkowy, możemy dalej prowadzić nasza działalność gospodarczą oraz wystawiać związane z nią dokumenty, czyli przede wszystkim rachunki dla klientów. W okresie oczekiwania na numer podatkowy przedsiębiorcy w Niemczech posługują się numerem identyfikacyjnym Steuer-ID, który otrzymamy po zameldowaniu na terenie Niemiec i który można porównać do polskiego numeru PESEL.

Jeśli chcemy podjąć wyzwanie pracy w opiece w Niemczech na Gewerbe, warto poznać choć podstawy systemu podatkowego oraz ubezpieczeniowego, którego staniemy się częścią. Zaczniemy od podatków. Każda osoba prowadząca firmę w Niemczech, odprowadza podatek dochodowy. Jest on tym wyższy, im więcej w danym roku zarobimy. Co ważne, u naszych zachodnich sąsiadów obowiązuje wysoka kwota wolna od podatków. Jeśli jej nie przekroczymy, fiskus nie zażąda od nas żadnej wpłaty. W 2022 roku kwota wolna od podatków w Niemczech to aż 10 347 euro.

Z kolei jeśli chodzi o ubezpieczenia społeczne, to osoby pracujące na Gewerbe w Niemczech są prawnie zobowiązane jedynie do odprowadzania składki na ubezpieczenie zdrowotne. Wszystkie pozostałe obciążenia (tj. składka emerytalna, rentowa, wypadkowa, chorobowa oraz pielęgnacyjna) są ponoszone dobrowolnie, czyli równie dobrze możemy w ogóle ich nie opłacać. To co zrobimy, to już nasza osobista decyzja. W tym miejscu warto jeszcze zaznaczyć, że w Niemczech każdy przedsiębiorca samodzielnie wybiera swojego ubezpieczyciela, któremu następnie przelewa składkę zdrowotną.

Na koniec powrócimy jeszcze do tematu zasygnalizowanego na początku artykułu, czyli do niemieckiej emerytury. Zaczniemy od podstaw. Republika Federalna Niemiec, jako państwo członkowskie Unii Europejskiej, związane jest wspólnotowymi przepisami chroniącymi unijnych obywateli w zakresie ich praw do zabezpieczenia społecznego, w tym do emerytury.

W ogólnym zarysie unijne przepisy odnoszące się do emerytury mówią o tym, że jeśli dana osoba pracowała w więcej niż jednym państwie UE, w każdym z nich będzie mieć określone prawa emerytalne. Aby z nich skorzystać, należy złożyć wniosek w tym kraju, w którym obecnie się mieszka lub w którym ostatnio się pracowało – właściwy urząd tego państwa będzie następnie odpowiadał za skompletowanie informacji o wszystkich wpłaconych przez Ciebie składkach emerytalnych, bez względu na to, w którym kraju UE miało to miejsce. Co ważne, unijne przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego nie likwidują krajowych regulacji dotyczących choćby wieku emerytalnego czy obowiązkowych okresów składkowych z tym, że do tego ostatniego wlicza się także czas pracy w innych państwach UE. Po zgromadzeniu wszystkich potrzebnych informacji właściwe zakłady ubezpieczeń wyliczą Twoją emeryturę, a każdy z nich będzie wpłacał odpowiednią kwotę na rachunek bankowy Twojego kraju zamieszkania w obrębie zjednoczonej Europy.

Tyle ogólnych zapisów, na koniec jeszcze kilka szczegółów dotyczących Republiki Federalnej Niemiec. Przede wszystkim stwierdzić należy, że w Niemczech obowiązuje zarówno minimalny okres składkowy (ubezpieczenia), jak i wiek emerytalny, który od roku 2012 jest stopniowo podnoszony, co dotyczy osób urodzonych po 1947 roku. Regularny wiek emerytalny w Niemczech to 67 lat, granica ta odnosi się do osób urodzonych w 1964 roku lub później. Minimalny okres ubezpieczenia uprawniający do uzyskania emerytury w Niemczech to 5 lat. Warto zaznaczyć, że jest to okres składkowy, a więc wlicza się w niego tylko te miesiące pracy, kiedy faktycznie odprowadziliśmy składkę. Jeśli spełniamy kryteria, w celu uzyskania niemieckiej emerytury, musimy złożyć stosowny wniosek.

Po złożeniu wniosku właściwy urząd zajmie się wyliczeniem naszej emerytury, przy czym należy zaznaczyć, że nasze przyszłe świadczenia zależą przede wszystkim od wysokości wpłaconych składek. Naliczanie emerytury to skomplikowany proces, gdyż jej ostateczna wysokość zależy od liczby zgromadzonych punktów, przy zastosowaniu zasady, że jeden punkt odpowiada średniemu rocznemu wynagrodzeniu w Niemczech. Po określeniu liczby punktów są one mnożone przez współczynnik wartości emerytury. Po tych wyliczeniach od emerytury trzeba jeszcze odjąć podatek oraz składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Jeśli chodzi o opodatkowanie, to na teraz dotyczy ono tylko części otrzymywanej emerytury (konkretnie jej 80% w 2020 roku). Wskaźnik ten jednak wzrasta i w 2040 roku podatkiem będzie objęte 100% wypłat.

Nowością w niemieckim systemie zabezpieczenia emerytalnego – obowiązującą od 2021 roku – jest emerytura podstawowa, ustanowiona w celu wspierania emerytów o najniższych dochodach. Do pobierania tego świadczenia uprawnione będą osoby, które opłacały składki przez co najmniej 33 lata, z zastrzeżeniem, że pełna kwota dopłaty przysługuje wtedy, kiedy okres składkowy wynosi 35 lat. Średni dodatek do emerytury, według wyliczeń niemieckiego państwa, wyniesie ok 75-80 EUR, aczkolwiek osoby najbiedniejsze mogą liczyć na nawet 400 EUR. Najwyższą kwotę otrzymają te osoby, które spełniają warunek lat składkowych, a ponadto ich dochód miesięczny nie przekracza 1 250 EUR w przypadku osób samotnych lub 1 950 w odniesieniu do małżeństw.