Bez względu na to, czy tylko pracujemy, czy też mieszkamy w Niemczech system edukacji u naszych zachodnich sąsiadów jest wart poznania. Oferuje on także instytucje, z których korzystać mogą opiekunki i opiekunowie seniorów w Niemczech, choć tutaj przeczytacie o nim dużo więcej.
Podstawową cechą niemieckiego systemu oświaty – wynikającą oczywiście z federalnego charakteru kraju – jest jego zróżnicowanie w zależności od landu. Nie oznacza to jednak, że nie ma on cech wspólnych, wręcz przeciwnie, takich jest całkiem sporo, choć warto zwrócić uwagę także na większe lub mniejsze odchylenia od schematu. Jak wygląda nauka u naszych zachodnich sąsiadów? Zapraszamy do lektury.
O podziale obowiązków w zakresie edukacji mówi już niemiecka ustawa zasadnicza (Grundgesetz), wskazująca, że największą odpowiedzialność w tym zakresie ponoszą poszczególne landy, z wyłączeniem sytuacji, w których dane uprawniania na podstawie ustawy przechodzą na rząd federalny. Kraje związkowe regulują więc kwestie związane zarówno z edukacją dzieci, jak i kształceniem dorosłych, ustawicznym, a także wyższym. To ogromne pole działania oraz niezwykle ważna część uprawnień landów.
Wiele osób swoją przygodę z mniej lub bardziej formalną nauką zaczyna bardzo wcześniej, na etapie żłobka lub przedszkola. W Niemczech za opiekę nad dziećmi oraz tzw. wczesną edukację także odpowiadają landy, ale co ciekawe, instytucje zajmujące się dziećmi przed objęciem ich formalnym obowiązkiem edukacyjnym nie wchodzą w skład systemu oświaty. Wynika to przede wszystkim z tego, że odpowiedzialność za ich organizację nie spoczywa na barkach właściwych ministerstw do spraw edukacji, lecz tych zajmujących się szeroko rozumianym sektorem opieki społecznej.
W Republice Federalnej Niemiec nie ma obowiązku wysyłania dziecka do przedszkola, a placówki te, choć pozostające pod kontrolą władz związkowych, de facto prowadzone są przez różne podmioty. Można więc spotkać przedszkola miejskie/gminne, prywatne, prowadzone przez kościoły lub związki wyznaniowe oraz organizacje pozarządowe, np. stowarzyszenia rodziców. Opieka przedszkolna jest odpłatna, trudno jednak podać średnią stawkę, gdyż wpływa na nią wiele różnych czynników, w tym struktura właścicielska placówki i sytuacja dziecka – zarobki rodziców, liczba dzieci w danym gospodarstwie domowym, przewidywany czas przebywania w placówce. Rodzice lub opiekunowie decydujący się na korzystania z tej formy opieki mogą jednak ubiegać się o częściowe pokrycie kosztów pobytu dziecka w przedszkolu. Właściwe dokumenty składa się w lokalnym urzędzie, a o wysokości wsparcia decyduje spełnienie z góry określonych kryteriów.
Konieczność pobierania nauki w określonym wieku jest standardem w dzisiejszym świecie. Obowiązek ten występuje także u naszych zachodnich sąsiadów, co oznacza, że odpowiednie instytucje mogą egzekwować jego wypełnianie przez rodziców, uczniów, a w określonych przypadkach szkolnictwa zawodowego także przedsiębiorstw organizujących takie szkolenia.
W Niemczech obowiązek szkolny dotyczy dzieci, które w danym roku ukończyły sześć lat i z reguły obejmuje 9 lat nauki w pełnym wymiarze godzin. Inaczej jest w pięciu landach. Cztery z nich (Berlin, Brandenburgia, Brema i Turyngia) wymaga uczęszczania do szkoły przez 10 lat, a piąty (Nadrenia Północna-Westfalia) 9 lub 10 lat w zależności od wybranego typu szkoły.
Co ciekawe, poza obowiązkiem szkolnym w niektórych niemieckich landach występują także przepisy dotyczące obowiązkowej nauki w szkole zawodowej (Berufsschulpflicht in der Berufsschule). Podlegają jej osoby, które po zakończeniu wskazanego wcześniej 9-ciu lub 10-letniego obowiązkowego kształcenia nie uczęszczają do żadnej placówki edukacyjnej w pełnym wymiarze godzin, tj. nie są uczniami szkół średnich drugiego stopnia ani szkół zawodowych. W takim przypadku osoby te są zobligowane do kontynuacji nauki wybranego zawodu, przez okres około trzech lat, w zależności od tego, jak długo trwa formalna ścieżka nauki wymagana do uznania kwalifikacji zawodowych (anerkannter Ausbildungsberuf).
Obowiązek szkolny dotyczy także uczniów z niepełnosprawnościami. W zależności od ich indywidualnych potrzeb system zakłada albo naukę w placówkach o charakterze integracyjnym, albo w szkołach specjalnych (sonderpädagogische Bildungseinrichtungen).
Jak już pisaliśmy, dzieci mieszkające w państwie naszych zachodnich sąsiadów zwykle rozpoczynają obowiązkową naukę w roku, w którym kończą sześć lat. Pierwszy stopień edukacji zapewniają szkoły podstawowe (Grundschule). W zależności od landu nauka w szkole podstawowej obejmuje cztery lub sześć lat, czyli od klas 1-6 w Berlinie oraz Brandenburgii lub od klas 1-4 w pozostałych krajach związkowych.
Szkoły podstawowe nie różnią się od siebie kierunkiem kształcenia ani nie dzielą uczniów na specjalizacje zależne od zdolności do nauki, w odróżnieniu od szkół średnich, w których następuje tzw. wczesna specjalizacja – wczesny podział na ścieżki kształcenia.
Przejście z systemu szkolnictwa podstawowego do jednej ze szkół średnich pierwszego stopnia odbywa się po ukończeniu 4 lub 6 klasy szkoły podstawowej, a zasady skierowania czy też przyjęcia ucznia do danej placówki określają landy. Najczęściej decydująca jest tutaj opinia opuszczanej placówki edukacyjnej, choć proces ten jest poddawany konsultacją z rodzicami, do których często należy ostateczna decyzja. W poszczególnych przypadkach rozstrzygnięcie należeć może także do organu nadzorującego szkołę lub do wybranej placówki, stosowane są także mechanizmy potwierdzające określone umiejętności lub zdolności. Bez względu jednak na zastosowany sposób rekrutacji do szkoły średniej pierwszego stopnia placówka ta jest miejscem, w którym uczniowie kontynuują naukę w pełnym wymiarze godzin aż do czasu ustania obowiązku szkolnego, czyli najczęściej do 15-tego roku życia.
W systemie niemieckich szkol średnich pierwszego stopnia znajdują się trzy typy placówek: Hauptschule, Realschule i Gymnasium – szkoły te nie maja swoich bezpośrednich odpowiedników w polskim systemie oświaty, stąd ich nazwy nie mają polskich tłumaczeń, które dobrze oddawałyby ich charakter (przykładowo niemieckie Gymnasium to nie to samo co tak samo brzmiące polskie gimnazjum, jeszcze do niedawna działające w naszym kraju jako drugi stopień edukacji). Wskazane placówki różnią się od siebie przede wszystkim poziomem nauczania, obejmują odmienne ścieżki kształcenia i kończą się uzyskaniem odpowiedniego świadectwa, potwierdzającego uzyskanie konkretnych kwalifikacji. Warto także dodać, że obecnie w zakresie szkolnictwa średniego funkcjonują także szkoły oferujące możliwość kształcenia w więcej niż jednym kierunku (Schularten mit mehreren Bildungsgängen), co w praktyce doprowadziło do likwidacji sporej części Hauptschule oraz Realschule w wielu landach.
Szkoły średnie pierwszego stopnia (znów w zależności od kraju związkowego) obejmują klasy od 5 do 12 lub od 7 do 13. Po ich ukończeniu, a więc także po zakończeniu formalnego obowiązku nauki, uczniowie przechodzą do szkół średnich drugiego stopnia, których znów mamy kilka rodzajów. Wybór danej placówki zależy od tego, jaką szkołę pierwszego stopnia ukończyła konkretna osoba.
W systemie szkół średnich drugiego stopnia funkcjonują placówki ogólnokształcące (Gymnasium lub Schularten mit drei Bildungsgängen i gymnasiale Oberstufe) oraz różne szkoły zawodowe. Te pierwsze kończą się maturą uprawniającą do dalszej nauki w ramach szkolnictwa wyższego, natomiast te drugie pozwalają uzyskać formalne i praktyczne przygotowanie zawodowe. Co więcej, w niemieckim szkolnictwie zawodowym uczeń ma do wyboru albo kształcenie w palnym wymiarze godzin, albo w systemie dualnym (duales System) – nauki połączonej z pracą.
Po ukończeniu szkoły średniej drugiego stopnia oraz zdaniu matury (Arbitur) młodzi mieszkańcy Niemiec mogą kontynuować naukę w jednej z licznych instytucji szkolnictwa wyższego lub w placówkach realizujących kursy umożliwiające wykonywanie określonych zawodów.
Podstawowe placówki niemieckiego szkolnictwa wyższego obejmują:
Poza nimi, podobnie jak w Polsce, u naszych zachodnich sąsiadów znaleźć można szkoły wyższe, które umownie nazwać można „specjalnymi”, kształcącymi w pewnych szczególnych kierunkach i przyjmującymi jedynie określone grupy osób. Dobrym przykładem tego typu placówek są instytucje podlegające Federalnym Siłom Zbrojnym.
Jak już wielokrotnie wspominaliśmy, federalne struktura Niemiec powoduje, że w niektórych landach edukacja może wyglądać trochę inaczej lub być inaczej zorganizowana. Nie inaczej jest w przypadku szkolnictwa wyższego, gdyż w niektórych landach, poza typowymi szkołami wyższymi, istnieje także możliwość kontynuacji edukacji w Berufsakademien (szkoły te nie mają polskiego odpowiednika, ale w wybranych niemieckich landach są alternatywą studiów wyższych i przeznaczone są dla tych osób, które zdały maturę. Berufsakademien mogą mieć zarówno państwowy charakter, jak i prywatny, ale uznawany przez państwo. Nauka w takich placówkach odbywa się zawsze w dwóch miejscach – na uczelni oraz w przedsiębiorstwie. Dzięki temu student uzyskuje zarówno wykształcenie teoretyczne, jak i praktykę zawodową. Co więcej, na terenie Bawarii, funkcjonują jeszcze dwa dodatkowe rodzaje uczelni wyższych, to jest szkoły techniczne i akademie techniczne (Fachschulen und Fachakademien), będące placówkami kształcenia ustawicznego.
Jeszcze nie aż tak dawno temu powszechnym modelem nauki i pracy było wykonywanie raz wyuczonego zawodu przez całe lub niemal całe życie. Ludzie rzadziej zmieniali pracę, jeszcze rzadziej decydowali się na przekwalifikowanie, byli także mniej mobilni i nie decydowali się na przeprowadzkę w poszukiwaniu atrakcyjnego dla nich miejsca pracy. Dziś świat szybko się zmienia i my szybko zmieniamy się wraz z nim. Sytuacja pracy w jednym zakładzie od dyplomu do emerytury jest prawie niespotykana, a ludzie zmieniają nie tylko miejsca pracy, ale także branże i zawody. Wynika to z wielu czynników. Poza ogólnym przyspieszeniem świata, zmianami demograficznymi, postępem technologicznym wymienić można także obumieranie pewnych branż i dynamiczny rozwój innych, poszukujących nowych pracowników. Wszystko to powoduje, że współcześnie ważna jest nie tylko nauka od szkoły podstawowej do studiów, ale także kształcenie ustawiczne, skierowane do osób dorosłych, a nawet seniorów.
Kontynuowanie edukacji po uzyskaniu dyplomu może mieć różne motywacje. Czasem jest to konieczność, innym razem przyjemność i troska o stymulowanie mózgu bez względu na wiek. Część osób pogłębia swoją wiedzę w już raz obranym kierunku, część podejmuje wyzwanie całkowitego przekwalifikowania się. Bez względu na indywidualny model, kształcenie ustawiczne otwiera przez nami szereg możliwości i na pewno warto z niego korzystać!
W Niemczech kształcenie dorosłych jest istotna i coraz bardziej rozbudowaną częścią systemu edukacji. Podobnie jak przy szkołach dla osób młodszych, większość kompetencji w tym zakresie należy do landów, a część jest współdzielona w ramach tzw. zadań wspólnych (Gemeinschaftsaufgaben). Zadania związane z kształceniem ustawicznym dorosłych realizuje szereg instytucji, zarówno uniwersytety oraz inne szkoły wyższe (np. uniwersytety ludowe – Volkshochschulen), jak i podmioty prywatne. W Niemczech z łatwością znajdziemy więc kursy czy szkolenia organizowane przez kościoły i związki wyznaniowe, różnego typu zrzeszenia pracodawców wybranych branż, władze publiczne, przedsiębiorstwa, a nawet partie polityczne.
W tym zakresie szczególnie ważna jest oferta skierowana do osób, które kiedyś przerwały swoją naukę, a teraz chciałyby do niej powrócić. Osoby takie mogą korzystać ze szkół wieczorowych kolejnych szczebli:
szkół dziennych nazywanych kolegiami (Kollegs) oraz szkół zawodowych (Fachschulen) o różnym czasie trwania nauki.
Co ważne, u naszych zachodnich sąsiadów bardzo ważną częścią edukacji osób dorosłych jest kształcenie na odległość, które pozwala na pogłębianie swojej wiedzy bez uszczerbku dla pracy zawodowej. Tego typu kursy czy szkolenia mogą być oferowane przez zróżnicowane podmioty, ale aby zapewnić ich odpowiedni poziom, muszą być one zatwierdzone na poziomie krajowym. Dzieje się to na mocy decyzji Centralnego Urzędu ds. Kształcenia na Odległość (Staatliche Zentralstelle für Fernunterricht – ZFU), który zyskał takie kompetencje na podstawie Ustawy o wspieraniu kształcenia na odległość (Fernunterrichtsschutzgesetz – FernUSG).
Wielu pochodzących z Polski opiekunów i opiekunek osób starszych w Polsce to osoby nie posiadające formalnego wykształcenia, które swoje umiejętności zdobyły poprzez doświadczenie. Popularną formą podwyższania kwalifikacji opiekunów są także dedykowane kursy dla opiekunek osób starszych w Niemczech. Warto więc, aby i opiekunowie rozważyli pogłębienie swoich kwalifikacji oraz ich formalne potwierdzenie, przede wszystkim z uwagi na planowane w Niemczech zmiany ustawodawcze.
Cóż, rozwój rynku opieki nad osobami starszymi oznacza także nowe regulacje. Już niedługo spodziewana jest ważna zmiana w niemieckim prawie, a konkretnie w najważniejszej dla branży ustawie – Niemieckim Kodeksie Praw Socjalnych (Sozialgesetzbuch Erstes Buch, SGB). Wspomniana zmiana dotyczyć ma przepisów o usługach opiekuńczych i pielęgnacyjnych podejmowanych zgodnie z § 45c ust. 3 i 3a SGB XI, czyli tych zapisów, na podstawie których zatrudniana jest większość opiekunek i opiekunów osób starszych z Polski.
Na czym konkretnie polegać ma nowelizacja? Na tym, że usługi opiekuńcze świadczone w domu osoby starszej będą mogły być współfinansowane przez niemieckie państwo. Mówiąc wprost, osoby korzystające z takiego wsparcia, będą mogły uzyskać zwrot części poniesionych kosztów. Warunek jest jednak jeden i to niezwykle ważny. Współfinansowanie należeć będzie się tylko tym osobom, które zatrudniać będą certyfikowanych opiekunów domowych.
Możliwość uzyskania zwrotu kosztów opieki niewątpliwie spowoduje, że kwalifikujące się osoby będą zainteresowane zatrudnianiem wyłącznie tych opiekunów, którzy posiadać będą stosowny certyfikat. W konsekwencji certyfikowani opiekunowie będą mieli większą możliwość znalezienia atrakcyjnej oferty, na odpowiadających im warunkach i z wysokim wynagrodzeniem. Z kolei opiekunowie, którzy nie będą mogli potwierdzić swoich kwalifikacji stosownym dokumentem, muszą liczyć się z mniejszym wyborem zleceń oraz możliwym obniżeniem zarobków.
Wymagany certyfikat nie może być zaświadczeniem potwierdzającym ukończenie jakiegokolwiek kursu opiekuna / opiekunki osoby starszej. Musi być to certyfikat poświadczający udział w szkoleniu uznawanym na terenie Niemiec, zakończonym stosownym egzaminem, składającym się z określonych zagadnień teoretycznych oraz odpowiedniej liczby godzin pracy praktycznej. Całość może więc okazać się zarówno czasochłonna, jak i kosztowna. Nie odkładaj przygotowania się na zmiany w prawie na nieokreślone kiedyś. Już dziś zadbaj o swoje kwalifikacje.
Zainteresowane osoby zapraszamy do kontaktu z CareWork!
Magdalena Czułek
Najmłodsza z grona kierowników w firmie CareWork, która swoje zdolności prezentowała od pierwszego dnia zatrudnienia. Absolwentka filologii germańskiej, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft. Kompetencje nie tylko językowe wykorzystuje w roli kierownika działu obsługi klienta. Uwzględnianie potrzeb osób starszych poszukujących opieki to dla niej podstawowy wyznacznik wysokich standardów pracy całego jej działu.
