Niektóre objawy Alzheimera mogą zaskoczyć. Niestety uniwersalny lek na pamięć dla starszych nie istnieje. Trzeba nauczyć się, jak radzić sobie z objawami choroby.
Lista objawów Alzheimera jest długa. Nie pojawiają się one wszystkie od razu, ale następują jeden po drugim. Pierwszy symptom, który może wzbudzić nasze zaniepokojenie to oczywiście zaniki pamięci. Na początku bardzo subtelne, łatwo zrzucić je na karb zwykłego zapominalstwa czy roztargnienia. Stopniowo chory zaczyna zapominać ważne daty, nazwiska, sytuacje. Kilkukrotnie zadaje te same pytania. Staje się jakby mniej zaradny. Coraz bardziej polega na bliskich w tych sprawach, które kiedyś nie były dla niego żadnym wyzwaniem.
Takie objawy występują często równolegle z zaburzeniami w zakresie planowania lub rozwiązywania problemów. Choroba Alzheimera utrudnia wykonywanie zadań i codziennych czynności, zarówno w domu, jak i w pracy. Osoba taka nie bardzo wie jak zabrać się za prowadzenie samochodu (choć wcześniej robiła to regularnie). Nie wie, od czego zacząć przygotowanie swojej ulubionej potrawy. Nie wychodzi jej układanie puzzli – jej długoletniego hobby. Problem stwarza sprzątanie, które przez lata wykonywała mechanicznie.
Inne typowe objawy tego schorzenia to zaburzenia orientacji, zarówno dotyczące miejsca, jak i czasu, zaburzenia wzrokowo-przestrzenne oraz trudności z mówieniem i pisaniem. Dają one o sobie znać poprzez kłopoty z rozróżnianiem pory dnia, określeniem miejsca pobytu, zdawaniem sobie sprawy z upływu czasu. Alzheimer powoduje trudności z czytaniem, określeniem dystansu, rozróżnianiem kolorów, bywa, że dana osoba nie poznaje samej siebie w lustrze. Ma także coraz większe problemy z komunikacją – w trakcie rozmowy zdarza się jej milknąć bez powodu, w środku wypowiadanego zdania, nie potrafi znaleźć właściwych słów, wciąż powtarza te same wypowiedzi.
Choroba Alzheimera prowadzi do nieumiejętności prawidłowej oceny sytuacji, co z kolei często skutkuje łatwowiernością. Ten na pierwszy rzut oka niegroźny objaw czyni osoby chore podatnymi na wykorzystywanie i oszustwa. Wskazana przypadłość ma także konsekwencje społeczne – wycofanie się z kontaktów towarzyskich i zawodowych, porzucenie hobby – oraz w zakresie nastroju i osobowości. Często pojawia się niepokój, zagubienie, strach, podejrzliwość i smutek. Inne przykre konsekwencje to gubienie rzeczy spowodowane chowaniem ich w nietypowych miejscach oraz nieprzywiązywaniem znaczenia do własnego wyglądu i czystości.
Twoim zawodem jest opieka nad starszymi? Niemcy chorują na Alzheimera coraz częściej. Najprawdopodobniej dlatego, że po prostu żyją coraz dłużej. Bez względu na powód, fakt jest taki, że większość opiekunek spotka się z symptomami tej choroby na jakimś etapie swojej kariery zawodowej. Warto wtedy wiedzieć, że może ona mieć nie tylko powszechnie znane objawy, ale także takie, które mogą nas zaskoczyć.
Jednym z nich jest tendencja do nieustannego pakowania się. Opiekuna takiej osoby naprawdę na skraj wytrzymałości doprowadzić może starsza pani, która kilka razy w tygodniu wyciąga z szafy walizkę i wrzuca do niej połowę swoich ubrań. Potem ubrania te trzeba na powrót poskładać i schować, ale najpierw spróbować powstrzymać podopieczną od wyjścia z domu i udania się na dworzec…
Znalezienie uniwersalnego rozwiązanie problemu pakowania się chorych cierpiących na Alzheimera nie jest możliwe. Tak jak ciężko byłoby stworzyć ujednoliconą listę objawów występujących u wszystkich pacjentów. Choroba Alzheimera ma bowiem ogromnie duży wpływ na nasz mózg, czyli to, co głównie odróżnia nas od innych osób.
Aby jednak spróbować sobie z nim poradzić, na wstępie polecamy uważną obserwację chorego, która pozwoli nam na stwierdzenie, w jakich okolicznościach zaczyna on się pakować. Przykładowo, kiedy widzimy, że proces pakowania się następuję zawsze w sytuacjach stresowych, podejrzewać można, że jest on spowodowany strachem, a nasz podopieczny chce uciec, wyprowadzić się czy po prostu oddalić od czynników, które wywołały u niego lęk. W takiej sytuacji trzeba więc unikać kontekstów wywołujących u chorego nerwowość. Czasem może to być jedno konkretne wydarzenie, czasem ciąg występujących po sobie zdarzeń. Jeśli uda nam się dobrze je zdiagnozować, problem pakowania się może zostać zniwelowany.
Wskazany nietypowy objaw Alzheimera nie musi jednak wynikać ze stresu. Kiedy zauważymy, że nie ma on takich podstaw, polecamy podjąć próbę zbadania, w jakiej mentalnej sytuacji, w jakim miejscu w przeszłości lub teraźniejszości znajduje się nasz podopieczny. Może bowiem okazać się, że chory nieustannie odtwarza w swojej głowie jakieś pojedyncze wydarzenie, które miało miejsce nawet wiele lat temu. Na przykład budząc się rano, przypomina sobie rzekomo złożoną wczoraj obietnicę odwiedzenia koleżanki ze szkoły podstawowej i chcąc ją wypełnić, przygotowuje się do podróży.
Jeśli mamy do czynienia z taką właśnie sytuacją, rozwiązaniem problemu może okazać się drobne oszustwo. Możemy na przykład co rano informować starszą osobę, że jej koleżanka dzwoniła wczoraj wieczorem i poprosiła o przełożenie wizyty na inny termin, gdyż właśnie nieoczekiwanie odwiedziła ją córka z wnukami. Takie kłamstwo spowoduje, że chory szybko zapomni o swoich planach, a jego walizka pozostanie w szafie – tam, gdzie jej miejsce.
Pakowanie się chorego na Alzheimera może być także spowodowane tęsknotą czy poczuciem braku kogoś lub czegoś. Osoba taka dąży wtedy do zaspokojenia potrzeby spotkania i przygotowuje się do podróży. Aby takiej sytuacji zapobiec można, podobnie jak w sytuacji opisanej powyżej, poinformować osobą starszą, że wizyta została przełożona, ale – aby załagodzić uczucie tęsknoty za np. zmarłym mężem lub mieszkającymi daleko dziećmi – można poprosić seniora o opowiedzenie czegoś o nich. Podać zdjęcie i posłuchać. Mając możliwość opowiadania o bliskich chory poczuje się lepiej, a dodatkowo zajmie się czymś innym, co odciągnie go od planów wyjazdu.
Z powyższych przykładów jednoznacznie wynika, że najlepszym sposobem na poradzenie sobie z nietypowymi objawami choroby Alzheimera – zarówno tymi, dotyczącymi pakowania się, jak i innymi, które mogą wystąpić na różnych etapach choroby – jest próba poznania rzeczywistych motywów danego zachowania. Aby tego dokonać przyda się zarówno rozmowa, jak i uważna obserwacja. Nieodzowne będą także ogromne pokłady cierpliwości. Pamiętajmy, chory nie odpowiada za swoje zachowanie, nie robi różnych rzeczy celowo, czy nam na złość. Choć to my musimy sobie z nimi radzić.
Cóż, taka praca opiekunki. Niemcy, Polacy, we wszystkich społeczeństwach pojawia się choroba Alzheimera. Dotyczy około 10% osób powyżej 65-tego roku życia i prawie połowy powyżej 80-tego roku życia. Najczęściej kobiet, gdyż żyją one dłużej. Statystyka wskazuje więc, że po wpisaniu w popularną wyszukiwarkę frazy „opieka nad osobami starszymi Niemcy” mamy spore szanse trafić na ofertę dotyczącą podopiecznego z zaburzeniami pamięci. Skoro wiemy już, że lek na pamięć dla starszych nie istnieje, pozostaje troska o chorych. Taka na jaką na pewno zasłużyli.
Dorota Lewandowska
Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.
