Wiele opiekunek i opiekunów osób starszych w Niemczech boryka się z problemem zaników pamięci u swoich podopiecznych. Problemy te mogą mieć bardzo różne przyczyny i bardzo różne nasilenie. Jednakże bez względu na powód i skalę problemu warto zdawać sobie sprawę ze specyfiki opieki nad taka osobą.
Opieka nad osobą starszą z zanikami pamięci wymaga przede wszystkim dostosowania do niej naszej komunikacji – zarówno w aspekcie werbalnym (wypowiadane słowa), jak i niewerbalnym (gestykulacja, mowa ciała). W tym zakresie warto zwrócić uwagę na kilka podstawowych zasad.
Po pierwsze, mówiąc do podopiecznego należy stać do niego przodem i utrzymywać kontakt wzrokowy. Mimochodem rzucane uwagi, kiedy opiekunka zajęta jest czymś innym, a jednocześnie pyta o coś osobę chorą nie przyniosą żadnych efektów, może poza rozdrażnieniem obu stron. Dodatkowo, jeśli nasza zażyłość z osobą starszą na to pozwala, możemy położyć dłoń na ręce podopiecznego lub wykonać inny przyjacielski gest.
Po drugie, zawsze pamiętajmy o tym, że mamy do czynienia z osobą dorosłą – chorą, ale dojrzałą, a nie małym dzieckiem. Unikajmy stosowania zdrobnień i infantylnego języka. Pamiętajmy także o stosowaniu odpowiednich form grzecznościowych. Zwracając się do osoby, która już nie zawsze rozpoznaje swojego rozmówcę, warto „przypominać” o tym w rozmowie, mówiąc np. „Przyszedł Pani syn – Paweł”.
Po trzecie, pytania lub polecenia powinny być proste i w miarę możliwości poparte gestem. Jeśli więc chcemy, żeby podopieczny usiadł mówimy „Proszę usiąść” i jednocześnie wskazujemy krzesło. Ogólne pytanie o to, na co chory ma ochotę nie przyniesie pożądanych rezultatów. Pytać trzeba wprost np. „Napije się Pani herbaty?”.
Zaniki pamięci u osoby starszej wymagają komunikacji opartej na eliminacji zbędnych bodźców, które zakłócą odbiór komunikatu. Wyłączmy lub co najmniej ściszmy radio albo telewizor. Ponadto nasz ton głosu powinien być spokojny, a poszczególne słowa wypowiadajmy powoli i wyraźnie. Jeśli zachodzi taka konieczność ponówmy komunikat, dajmy jednak choremu odpowiedni czas na reakcję.
W opiece nad osobą cierpiącą na zaniki pamięci ważne jest także odpowiednie dostosowanie mieszkania. Takie działanie pozwoli na zachowanie maksimum bezpieczeństwa i pozytywnie wpłynie na podopiecznego. Zmiany w mieszkaniu uzależnić trzeba od stanu zaawansowania choroby, ale zawsze pamiętajmy, że zaniki pamięci najprawdopodobniej będą postępować postępować.
W trosce o zdrowie osoby starszej warto zacząć od zabezpieczenia wszystkich niebezpiecznych lub potencjalnie niebezpiecznych przedmiotów, a także rzeczy, które mają szczególną wartość. Chowamy więc noże, którymi można się skaleczyć, płyny, które można wypić, mały przedmioty, które można połknąć oraz dokumenty, aby nie zostały zniszczone. Wykorzystujemy plastikowe naczynia, zabezpieczamy gniazdka, kurki z gazem, drzwi wejściowe i okna. Sugerujemy rodzinie montaż specjalnych poręczy – przede wszystkim w łazience – oraz usuwamy zamki w pomieszczeniach (aby chory się nie zamknął). Ważna jest także likwidacja przeszkód, które spowodować mogą potknięcie się podopiecznego (progi, dywaniki).
Aby zwiększyć komfort osoby chorej, a także jego orientację w przestrzeni, na poszczególnych szafkach i szufladach warto przykleić kartki z informacją, co znajduje się w środku (oraz ewentualnym rysunkiem stanowiącym podpowiedź). Opisać można także zdjęcia w albumie i te w ramkach na stoliku. Pomoże to w identyfikacji najbliższych osób, będzie także dobrym ćwiczeniem umysłowym.
Skoro mowa o ćwiczeniach umysłowych to zdecydowanie trzeba bliżej im się przyjrzeć, gdyż stanowią ważny aspekt opieki nad osobą cierpiącą na zaniki pamięci. Specjaliści wskazują na szeroki wachlarz tego rodzaju ćwiczeń, a także na ich zbawienny wpływ na tempo rozwoju choroby. Najprostszym sposobem na gimnastykę dla umysłu są rozmowy z podopiecznym, które zapobiegają poczuciu wyobcowania i wycofania. Podczas rozmów zaleca się także stosowanie dodatkowej stymulacji, poprzez zadawanie prostych pytań (np. o dzisiejszą datę, imię sąsiada, kolor koszuli).
Poza rozmową warto w rozkładzie dnia zarezerwować czas poświęcony jedynie na ćwiczenia umysłowe. Ich pełną gamę znaleźć można w Internecie lub publikacjach drukowanych, my polecamy kilka podstawowych. Przykładowo możemy prosić podopiecznego o dopasowanie zawodów i związanych z nimi przyrządów. W tym celu wykorzystaj kartki z napisami lub rysunkami, np. pielęgniarka i strzykawka. Może on także dopasowywać imiona członków rodziny do ich zdjęć. Dobrym ćwiczeniem dla osób w początkowej fazie choroby będzie wymienianie przedmiotów na podaną literę. Inne rodzaje polecanych ćwiczeń to wpisywanie brakującego słowa lub liczby (np. w ciąg cyfr co dwa lub zapisane kolejno dni tygodnia) albo kończenie znanych przysłów.
Każdy chory powinien być zachęcany do aktywności fizycznej, a w przypadku bardzo zaawansowanej choroby poddawany ćwiczeniom rehabilitacyjnym. Z podopiecznym powinno się nie tylko chodzić na spacery (co oczywiście samo w sobie jest bardzo korzystne), ale także ćwiczyć. Ćwiczenia musza być dostosowane do stanu zdrowia i aktywizować wszystkie grupy mięśniowe. Przy tym nie powinny być one skomplikowane i trudne do wytłumaczenia. Wystarczą zupełnie podstawowe aktywności, najlepiej takie, które wykonywać będziemy wspólnie z podopiecznym, aby uniknąć długiego tłumaczenia poszczególnych ruchów. Podczas ćwiczeń warto także wykorzystywać dodatkowe przyrządy (np. dmuchane piłki). Aktywność nie może być zbyt trudna, gdyż może to zniechęcić podopiecznego do jej podejmowania.
Każda opiekunka, której podopieczny cierpi na zaniki pamięci, jest otępiały lub zmaga się z demencją przede wszystkim musi dbać o siebie i swoje zdrowie psychiczne. Jeśli przeczytałaś lub przeczytałeś tan tekst – to bardzo dobry pierwszy krok.
Drugim niech będzie uświadomienie sobie, że spora część nieprzyjemnych lub wręcz agresywnych zachowań podopiecznego to wynik jego choroby, a nie stosunku do opiekuna czy charakteru. Opieka nad osobą starszą może wiązać się z nieprzyjemnymi sytuacjami. Aby ich uniknąć stosuj opisane powyżej zasady komunikacji, a także naucz się odpowiednich reakcji. Przykładowo, jeśli podopieczny zaczyna się denerwować, zmień temat rozmowy na bardziej przyjemny. Kiedy upiera się on, że teraz należy wyjść, podaj wiarygodny powód, dla którego jest to niemożliwe. Gdy uparcie twierdzi, że właśnie nadeszła pora obiadu – przeproś, że jeszcze go nie przygotowałaś i zapewnij, że zaraz się tym zajmiesz.
Na koniec pamiętajmy także o tym, żeby nie próbować zmuszać podopiecznego do „normalnego” zachowania. Przykładowo, jeśli używa on błędnych określeń lub zachowuje się w sposób dla nas dziwny, zrezygnujmy z nieustannego poprawiania go i wytykania błędów. Zaniki pamięci się nie cofną, a my jedynie pogorszymy samopoczucie podopiecznego, który nasze zachowanie może odebrać jak atak. Opieka nad osobą starszą polega czasem także na zaniechaniu działań.
Dorota Lewandowska
Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.
