Zespół otępienny jest ściśle powiązany z wiekiem. Wiek jako taki stanowi jeden z niezależnych czynników ryzyka wystąpienia otępienia. Aby potwierdzić tą tezę wystarczy przytoczyć dane. Zgodnie z nimi choć zespół otępienny występuje jedynie u 0,7% osób w wieku 62 lat to w grupie osób po 85 roku życia odsetek ten waha się w przedziale od 20% aż do 50%. Jeszcze gorzej sytuacja wygląda wśród stulatków. Zespół otępienny diagnozuje się wśród 60% reprezentantów tej grupy.
Zgodnie z definicja opracowaną przez WHO (Światową Organizację Zdrowia):
„zespół otępienny to zespół objawów wywołany chorobą mózgu, zwykle przewlekłą lub o postępującym przebiegu, charakteryzujący się klinicznie licznymi zaburzeniami wyższych funkcji korowych, takich jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, język i ocena. Ponadto zaburzeniom funkcji poznawczych często towarzyszą, lub nawet je poprzedzają zaburzenia emocjonalne, zaburzenia zachowania i motywacji. Takiemu obrazowi mogą nie towarzyszyć zaburzenia świadomości. Zaburzenia świadomości przy występowaniu demencji stanowią odrębną kategorię diagnostyczną”.
Najbardziej podstawowym objawem zespołu jest zauważalne u wszystkich chorych zaburzenie funkcji poznawczych, które występować może w różnym nasileniu. Dotyczy ono przede wszystkim pamięci, ale nie tylko jej. Osoba zmagająca się z zespołem otępiennym traci umiejętność przyswajania nowych informacji. Wraz z upływem czasu z coraz większą trudnością przychodzi jej porozumiewania się, gdyż pogarszają się funkcje językowe. Inne typowe objawy to:
Zespół otępienny oddziałuje także na osobowość cierpiącego na niego chorego. Staje się on drażliwy i nerwowy. Rodzina i przyjaciele często zgłaszają także odejście od dotychczasowych zainteresowań oraz zmianę nawyków. Jeszcze gorsze objawy przynieść może bardziej zaawansowana forma choroby. Pojawić mogą się bowiem objawy psychotyczne, takie jak omamy ze strony wzroku i słuchu, urojenia oraz błędne rozpoznawanie osób czy zdarzeń. Nic dziwnego, że chorzy stają się coraz bardziej agresywni, błądzą i krzyczą, a ich rytm dnia zostaje odwrócony. W ostatnim stadium zespołu otępiennego osoba chora nie potrafi samodzielnie wykonać najprostszych czynności. Potrzebuje pomocy podczas jedzenia, mycia, korzystania z toalety. Staje się całkowicie uzależniona od innych.
Źródeł zespołu otępiennego poszukiwać trzeba przede wszystkim w chorobach ośrodkowego układu nerwowego. Takich, które atakują nasz mózg i powodują powstawanie w nim nieodwracalnych uszkodzeń. Wśród najpopularniejszych – Alzheimer, choroba znana wszystkim, postępując, powodująca takie zmiany, które z czasem pozbawiają chorego jego osobowości. Przestaje on być tym, kim był całe życie, nie rozpoznaje bliskich, nie pamięta przeszłości – tej bliższej i dalszej.
Trudno funkcjonować z osobą cierpiącą na tą okrutną chorobę. Trudno rodzinie. W Niemczech mają co prawda bardzo dobrze rozwiniętą służbę zdrowia i system pomocy chorym i rodzinie, ale w tym przypadku, niewiele można zrobić. Pozostaje codzienna pomoc w niemal wszystkich czynnościach. Zajęcie trudne i wyczerpujące, tym bardziej, że czasem chorzy przejawiają zachowania agresywna, są nerwowi, drażliwi, trudni do zniesienia. Choroby ośrodkowego układu nerwowego odpowiadają za około 50% zdiagnozowanych chorych cierpiących na zespół otępienny. Poza wspomnianym już Alzheimeram powoduje go choroba rozsianych ciał Lewy’ego (tzw. otępienie z ciałami Lewy’ego) czy zwyrodnienie czołowo-skroniowe.
Zespół otępienny może być także spowodowany przyczynami neurologiczno-naczyniowymi. Szacuje się, że wywołują one 13% przypadków wspomnianej przypadłości. Jakie to choroby? Przede wszystkim Parkinson, ogniskowe uszkodzenia mózgu oraz uogólnione lub ogniskowe zaburzenia krążenia mózgowego. Dalsze – około 25% przypadków zdiagnozowanych zaburzeń – ma przyczyny mieszane.
Wskazane powyżej przyczyny pojawienia się zespołu otępiennego mają jedną wspólną cechę, którą niestety jest nieodwracalność. W zależności od postępów choroby stwierdzić możemy, że ma ona charakter nawrotowy, stabilny lub postępujący, ale nie mamy możliwości wyleczenia. Zespół otępienny może mieć jednak swoją postać odwracalną, która dotyczy około 12% chorych. To, czy otępienie jest czy nie jest odwracalne zależy od jego przyczyn. Poza tymi wymienionymi w poprzednich akapitach może być ono także wywołane między innymi niedotlenieniem, niedoczynnością tarczycy, kiłą układu nerwowego, niedoborem witaminy B12 oraz… depresją, która u osób starszych niezwykle często mylona jest z Alzheimerem. Dla tych 12% chorych niebagatelne znaczenie ma prawidłowa i możliwie najszybsza diagnoza. Tempo interwencji oraz jej charakter terapeutyczny może bowiem zaważyć na dalszym zdrowiu osoby leczonej, gdyż zbyt późna rozpoznania odwracalnej postaci otępienia może pozostawić w naszej pamięci trwałe ubytki.
Jeśli więc zauważamy, że u bliskiej nam osoby starszej pojawiają się objawy otępienia, nie bagatelizujmy ich i nie zwlekajmy z udaniem się do specjalisty, obwiniając za wszystko upływ czasu. Warto zaznaczyć, że choć proces starzenia się również wpłynąć może na zmniejszenie się sprawności umysłowej, to są to najczęściej zmiany łagodne, nie spełniające kryteriów rozpoznania zespołu otępiennego.
Niemcy są społeczeństwem starzejącym się, a jego przedstawiciele żyją coraz dłużej, często więc można wśród nich spotkać osoby zmagające się z tym problemem. To, jak wiele uwagi poświęcić trzeba podopiecznemu z otępieniem, zależy oczywiście od stanu zaawansowania choroby. Mówiąc jednak o „poświęcaniu uwagi” nie mamy na myśli jedynie wsparcia w wykonywaniu czynności dnia codziennego czy też pilnowania, aby jego zachowanie nie doprowadziło do przykrych konsekwencji. Rola opiekunki jest bowiem dużo większa, a zakres obowiązków związanych z opieką nad osoba starszą może być większy.
Jak już pisaliśmy wcześniej – zespół otępienny to najczęściej stan, którego wyleczyć nie można. Nie oznacza to natomiast, że nie ma żadnych możliwości wpłynięcia na jakość życia chorego oraz na spowolnienie postępów choroby. Aby do tego doprowadzić stosuje się oczywiście przepisywaną przez lekarza farmakoterapię, z tym zastrzeżeniem, że nie powinno się na niej poprzestawać.
Poza przyjmowaniem określonych leków w przebiegu otępienia pomocne są także ćwiczenia intelektualne, prowadzące do stymulowania pracy mózgu. Wśród nich wyróżnia się:
To właśnie w tych terapiach, w regularnym stymulowaniu pracy mózgu podopiecznych, upatrywać należy niezwykle istotnej roli opiekunki. Przebywając z osoba starszą każdego dnia, profesjonalni pracownicy branży opiekuńczej mogą swoim aktywnym działaniem zauważalnie wpłynąć na stan seniorów cierpiących na zespół otępienny.
Dorota Lewandowska
Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.
