Wyzwania w opiece nad diabetykiem

Cukrzyca należy do grupy tzw. chorób cywilizacyjnych, czyli takich, których częstotliwość występowania jest silnie skorelowana z rozwojem społeczeństw. W Europie choroba ta jest bardzo powszechna. Z tego powodu żadna osoba pracująca w zawodzie opiekuna osób starszych nie może wykluczyć, że wcześniej czy później jej podopiecznym będzie cukrzyk.

Opieka nad seniorem chorym na cukrzycę – podstawowe zasady

Opieka nad seniorem-diabetykiem nie jest łatwa. Podstawowe zasady obowiązujące opiekunki osób starszych to:

1. Dieta dla diabetyków powinna być dietą pełnowartościową.
2. Zawsze należy określać zapotrzebowanie energetyczne. Należy dążyć do redukcji wagi w celu obniżenia lub osiągnięcia właściwego współczynnika BMI (diabetycy mają często nadwagę).
3. Biały cukier jest dozwolony w małych ilościach (może stanowić do 10% całkowitej dostarczanej energii w trakcie dnia w środkach spożywczych, ale nie w płynach!).
4. Spożycie białka powinno być obniżone u pacjentów z nefropatią i wynosić 0,6 do 0,8g na kilogram wagi.
5. Alkohol jest dozwolony na życzenie pacjenta po określeniu indywidualnego ryzyka spożywania alkoholu, w ilości do 20g/dzień dzień u mężczyzn oraz 10g/dzień dla kobiet (podawać możliwie wraz z posiłkami obfitującymi w węglowodany, by zapobiec niedocukrzeniu).
6. W przypadku tradycyjnej terapii insulinowej (CT) należy stworzyć stały schemat spożywania posiłków z ustaloną ilością węglowodanów i dawką insuliny.
7. Przy intensywnej terapii insulinowej nie ma surowych reguł dotyczących wielkości posiłków i wyboru środków spożywczych.
8. Jedzenie między posiłkami stanowi niepotrzebną dodatkową dostawę kalorii (ma sens jedynie przy specjalnej terapii lekami).
9. Słodzik znajduje zastosowanie w napojach.
10. Produkty zastępujące cukier nie mają żadnych zalet względem cukru białego.
11. Produkty dla diabetyków najczęściej nie mają żadnych walorów zdrowotnych. Szczególnie diabetycy z nadwagą powinni unikać produktów dla diabetyków, ponieważ zawierają one często dużą ilość tłuszczu.

Na czym opiera się prawidłowa dieta dla seniora?

– duża ilość warzyw,
– ubogie w tłuszcze źródła białka,
– pełnowartościowy olej roślinny (np. rzepakowy),
– regularne, zbilansowane posiłki,
– ostatni posiłek powinien składać się z chleba pełnoziarnistego z twarożkiem oraz jogurtu,
– napoje słodzić słodzikiem,
– cukier biały stosować oszczędnie.

W praktyce wygląda to następująco:

– owoce i warzywa do każdego posiłku (5 porcji dziennie),
– redukcja ukrytych tłuszczy: chude produkty mleczne, ser, produkty mięsne,
– produkty pełnoziarniste,
– niskokaloryczne napoje.

Przykład diety dla diabetyka o normalnej wadze:

Po wstaniu: 1  szklanka wody.

Pierwsze śniadanie: 2 kromki chleba/tostu pełnoziarnistego, margaryna dietetyczna, powidła śliwkowe, twarożek z ziołami (śmietankowy), 2 filiżanki kawy z mlekiem, 1 pomarańcza.

Drugie śniadanie: 2 łyżki stołowe płatków owsianych (mogą być instant), ½ banana, ½ jabłka, zsiadłe mleko, ewentualnie ze słodzikiem, 1 szklanka wody.

Obiad: 1 mały sznycel smażony na oliwie z oliwek, 2 ziemniaki posypane pietruszką, porcja szpinaku, miseczka chudego twarogu z jeżynami (mrożonymi), ewentualnie słodzony słodzikiem, 1-2 szklanki wody mineralnej.

Między posiłkami: 1 mała porcja sernika wiśniowego, 1 filiżanka kawy z mlekiem.

Kolacja: 1 miseczka surowej marchewki i selera z sokiem z cytryny, olejem rzepakowym i ewentualnie cukrem, 2 kromki chleba pełnoziarnistego, margaryna dietetyczna, 1 plaster edamera (30% w suchej masie), 1 kromka chudej szynki wieprzowej, 2 filiżanki herbaty ziołowej.

Wieczorny posiłek: 1 szklanka wody, pół kromki chleba pełnoziarnistego z serkiem ziołowym

Przyczyny niedożywienia u osób w starszym wieku:

– brak apetytu,
– problemy z przeżuwaniem i połykaniem,
– zaburzenia trawienia,
– ostre lub chroniczne choroby,
– obniżenie sprawności fizycznej lub mentalnej,
– czynniki społeczne ( np. osamotnienie, śmierć małżonka),
– nieprawidłowo dozowane środki uspokajające lub nasenne,
– spowolniona przemiana materii, zmniejszenie masy mięśniowej, spadek aktywności fizycznej, a co za tym idzie spadek zapotrzebowania energetycznego.

Zalecane pokrycie zapotrzebowania na witaminy i minerały pozostają jednak bez zmian, co więcej wzrasta zapotrzebowanie na witaminę D, tzn. w mniejszej masie środków spożywczych musi znajdować się więcej minerałów i witamin. Należy spożywać produkty o dużej wartości odżywczej. Najważniejsze mikroelementy dla osób w zaawansowanym wieku to  witamina D, B12 i folacyna.

Zdolność odczuwania pragnienia osłabia się, co działa negatywnie na funkcje mózgu, nerek i serca: seniorzy powinni pić min. 1,5 litra dziennie, warto polecić również produkty bogate w wodę (melony, pomidory, ogórki) oraz zupy.

W przypadku seniorów z podwyższonym ryzykiem niedożywienia warto zwrócić uwagę na:

– komunikację między opiekunem, pielęgniarzami, rodziną i lekarzami,

– kontrolę wagi,

– przygotowywanie zestawień spożytych potraw i napojów,

– identyfikację zahamowań w jedzeniu i piciu – przy niskim spożyciu pożywienia zachować efektywne środki dietetyczne.

Wartości minimalne dla seniorów na dzień:

Codziennie: 1 ciepły posiłek, 1 porcja owoców, 1 porcja warzyw lub sałatek, 1 szklanka mleka i jogurtu, ser albo twarożek, kromka chleba pełnoziarnistego albo z pełnego przemiału, 1 litr płynów (soki owocowe, woda mineralna, zupa, herbata, kawa), 1 kawałek mięsa, ryba lub jajka.

Jak przekuć zalecenia w działanie?

Opieka nad seniorem sama w sobie nie jest prosta, a tym bardziej wprowadzenie diety i stosowanie jej.

– stosowanie różnych przypraw i ziół, aby dodać potrawom smaku,
– pobudzające apetyt przystawki lub napoje,
– elementy pomagające w piciu lub jedzeniu (słomki, smoczki etc.),
– miła atmosfera,
– unikanie rozpraszających czynników,
– przekąski (np. małe kotleciki, chlebki ryżowe),
– osobom niespokojnym, zapominającym można zaoferować spożycie posiłku poza stołem,
– jedzenie powinno być podzielone na porcje na jeden, dwa „gryzy”,
– konsystencja pożywienia powinna być łatwa zarówno do przeżuwania, jak i połykania,
– można wzbogacić napoje i potrawy suplementami.

Sporządzanie zestawień rzeczywiście spożytych ilości i wartości energetycznych pozwoli na stwierdzenie ewentualnych braków żywieniowych.

Zachowania seniorów

Osoby, które sprawują opieka nad seniorem mogą zaobserwować u podopiecznych następujące zachowania:

– zredukowane uczucie pragnienia,
– obawa przed nocnymi wizytami w toalecie,
– obawa przed piciem spowodowana nietrzymaniem moczu lub kłopotami z prostatą,
– zaburzenia przełykania,
– wychowanie, w którym niemile widziane jest picie w trakcie jedzenia.

Symptomy pojawiające się przy zmniejszonej ilości płynów

Opieka nad seniorem wymaga dużej czujności. Najbardziej niepokojące objawy to:

– skóra i śluzówki są wysuszone,
– pojawiają się zawroty i bóle głowy, zatwardzenie, infekcja dróg moczowych, podwyższona temperatura ciała, splątanie, zaburzenia pracy układu krążenia i nerek, utrata przytomności.

Jak zapewnić odpowiednią ilość płynów?

– wszystkie posiłki podawać z napojami,
– w miejscach często odwiedzanych w mieszkaniu pozostawić w zasięgu wzroku i ręki napoje, które należy pić w ciągu dnia,
– zawsze napełniać puste szklanki,
– wprowadzić rytuały picia (np. popołudniowa kawa, herbatka o 17.00),
– zwracać uwagę na przyjmowanie płynów u tzw. „samodzielnych seniorów”,
– im mniej pożywienia, tym więcej płynów,
– seniorzy wymagający opieki potrzebują asekuracji przy piciu,
– stosować specjalne pojemniki na picie,
– uwzględniać życzenia seniorów odnośnie do picia.

Szczególnie wskazane napoje:

– woda, herbata ziołowa lub owocowa, soki owocowe,

– kawę, czarną herbatę również zalicza się do tej kategorii: ze względu na pobudzający wpływ na serce i układ krążenia nie nadają się jednak do gaszenia pragnienia (nie więcej niż 4 filiżanki).

Przykład dobowego rozkładu przyjmowania płynów:

Śniadanie: 2 filiżanki kawy lub herbaty (250ml)
Między posiłkami: 1 szklanka soku owocowego lub maślanki (200ml)
Obiad: 1 szklanka wody mineralnej (200ml), 1 talerz zupy (150ml)
Między posiłkami: 1 duża filiżanka herbaty lub kawy (200ml)
Kolacja: 2 filiżanki herbaty ziołowej (300ml)
Późny wieczór: 1 szklanka soku owocowego, woda mineralna (200ml)
Łącznie: 1500ml

Autor: Dominica Tigges, dietetyczka
Tłumaczenie: Katarzyna Sanojca
Źródło: aid Infodienst, Deutsche Gesellschaft für Ernährung e.V. , Senioren in der Gemeinschaftsverpflegung, Bonn 2007 [Niemieckie Towarzystwo Żywienia]

Dorota Lewandowska

Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.