Co zrobić, kiedy podopieczny ma problemy ze słuchem?

Niedosłuch to częsty problem wśród osób w podeszłym wieku. Nie należy się go jednak zbytnio obawiać, gdyż dzięki praktycznemu zastosowaniu kilku rad na pewno uda się nam wybrnąć z trudnych sytuacji, a prawidłowa komunikacja z osobą starszą będzie zachowana.

Problemy ze słuchem uznawane są za chorobę cywilizacyjną, ze względu na bardzo częste ich występowanie. W badaniu prowadzonym kilka lat temu przez jedną z pracowni badań społecznych, aż 77% respondentów powyżej 60-tego roku życia zadeklarowało, że ma problemy ze słuchem. Co ciekawe – a może raczej alarmujące – tylko 31% osób ze wskazanej grupy wiekowej zostało zdiagnozowanych przez lekarza. Oczywiście nie oznacza to, że pozostali seniorzy nie zmagają się niedosłuchem. Niski poziom diagnozowania ma bowiem zupełnie inne czynniki, w tym przede wszystkim przekonanie, że mamy do czynienia z naturalną konsekwencją starzenia i nic nie można z nią zrobić oraz wstyd powstrzymujący osoby starsze przed udaniem się do lekarza.

Wyniki badań wśród osób starszych wskazują, że aż 30% osób skarży się, że nie jest w stanie słuchać radia lub oglądać telewizji przy takim samym poziomie głośności jak kiedyś lub takim, który jest wystarczający dla na przykład innych domowników. Problem ten jest na tyle uciążliwy, że 20% osób w wieku co najmniej 60-ciu lat całkowicie rezygnuje z oglądania programów telewizyjnych lub słuchania audycji radiowych. Gorsze niż zaprzestanie korzystania z mediów jest jednak to, że na problemach ze słyszeniem mocno cierpi komunikacja z osobą starszą. Ponad 30% seniorów musi prosić o powtórzenie tego, co przed chwilą zostało powiedziane, a niemal 25% ma ważenie, że ich współrozmówcy „mamroczą”. W konsekwencji 20% osób zmagających się z niedosłuchem rezygnuje z rozmów telefonicznych, 25% nie bierze udziału z dyskusjach toczących się w głośnym otoczeniu a 20% decyduje się na rezygnację ze spotkań rodzinnych i towarzyskich lub załatwiania spraw urzędowych.

Z powyższych danych wynika smutny wniosek. Problemy ze słuchem to nie tylko kolejna choroba, to także przyczyna szeregu problemów społecznych, prowadzących do wyobcowania osób starszych, ich izolacji, osamotnienia, spodku jakości życia, frustracji a nawet depresji. Chorzy wstydzą się swojego stanu, dlatego tak istotne jest odpowiednie podejście do takich osób.

Przede wszystkim – pamiętając o wspomnianym wstydzie – wszystkie osoby mające kontakt z seniorami powinny zwracać uwagę na sygnały, które świadczyć mogą o pogorszeniu się ich słuchu. Jeśli je dostrzeżemy, nie możemy okazać zniecierpliwienia i zdenerwowania, ale wyrozumiałość i wsparcie. Seniora warto możliwie delikatnie namówić najpierw na wizytę u lekarza, argumentując to chęcią poprawy jego stanu lub uniknięcia wystąpienia pogorszenia objawów. Jeśli w trakcie diagnozowania lekarz zaproponuje aparat słuchowy lub implant, postarajmy się możliwie delikatnie poprzeć taką propozycję. Pokażmy choremu, że leczenie to nie wstyd, a jego korzyści znacznie przerosną koszty.

Skierowanie osoby z niedosłuchem do specjalisty jest tym bardziej istotne, że przyczyny takiego stanu mogą być bardzo różne. Faktycznie najczęściej niedosłuch jest bezpośrednią konsekwencją starzenia się – naturalnego procesu, w trakcie którego nasz organizm po prostu się zużywa i różne jego części zaczynają niedomagać. Problem ten pogłębia życie w hałasie, w tym długoletnia praca w głośnym otoczeniu, a także stres. Upowszechniony w naszym społeczeństwie pogląd, że głuchota u osób starszych to coś całkowicie naturalnego, jest na tyle mocno zakorzeniony, że czasem ignorujemy symptomy świadczące o pogorszeniu się słuchu. Jest to jednak błędne, a nawet niebezpieczne podejście. Pamiętajmy, że problemy ze słuchem mogą być także objawem znacznie poważniejszych (i bardzo licznych) dolegliwości. Ich listę rozpoczynają czynniki mechaniczne (np. zalegająca woskowina, ciało obce, urazy), poprzez różnego typu stany zapalne (ostre, przewlekłe, wysiękowe) i choroby wirusowe, aż do nowotworów. Wielość czynników mogących pogarszać słuch jest na tyle obszerna, że absolutnie nie powinniśmy lekceważyć tego objawu, zrzucając winę tylko i wyłącznie na wiek.

O tym, że opieka nad starszymi w Niemczech pociąga za sobą szereg wyzwań, nikogo przekonywać nie trzeba. Jednym z nich zawsze jest komunikacja z osobą starszą i to nie tylko wtedy, kiedy musimy zastanawiać się, czy w pracy będziemy zobowiązani stosować najpowszechniejsze sposoby komunikowania się osób niesłyszących. Te  zwykłe, pojawiające się za każdym razem lub bardzo często, trudności w porozumiewaniu się z seniorami wynikają albo z ich złego stanu zdrowia (np. problemów z pamięcią, splątaniem) albo są po prostu wynikiem konieczności dogadania się z całkiem obcą osobą, która na domiar złego posługuje się językiem niemieckim.

Co jednak zrobić, kiedy przed rozpoczęciem pracy (lub co gorsza po przyjeździe na miejsce) okazuje się, że nasz podopieczny ma problemy ze słuchem? Warto zastosować się do kilku rady, które na pewno ułatwią nam zadanie.

Przede wszystkim trzeba zdawać sobie sprawę, że często niedosłuch ma charakter niesymetryczny, czyli na jedno ucho senior słyszy lepiej, a na drugie gorzej. Jeśli zauważymy, że mamy do czynienia właśnie z taką sytuacją, pamiętajmy, aby zawsze zajmować pozycję bliższą sprawniejszemu organowi słuchu. Po drugie, komunikacja z osobą starszą niedosłyszącą, powinna być zawsze staranna i uważna. Oznacza to, że opiekun lub opiekunka muszą mówić głośno i wyraźnie, używać krótkich i jasnych zdań, wypowiadanych powoli. Podczas rozmowy należy także zadbać o to, aby nie zakłócały jej inne dźwięki (np. wyciszyć lub wyłączyć grające radio) oraz zachować cierpliwość. Chęć przekazania czegoś osobie z problemem niedosłuchu może bowiem pociągnąć za sobą konieczność wielokrotnego powtórzenia komunikatu. Jeśli okaże się to koniecznie, absolutnie nie możemy zacząć krzyczeć czy okazywać zniecierpliwienie. Powtórzmy wypowiedziane zdanie raz jeszcze i cierpliwie poczekajmy – senior może potrzebować dłuższej chwili na przyswojenie sobie treści komunikatu. Jeśli i to nic nie daje, zawsze możemy posłużyć się kartką lub tabliczką do zapisywania. Ton naszego głosu nie powinien być zbyt wysoki czy piskliwy.

Podczas opieki nad osobą gorzej słyszącą musimy zwracać uwagę nie tylko na to, jak mówimy, ale też jak się zachowujemy. O tym, że do kogoś z problemami z słuchem nie powinnyśmy krzyczeć z innego pomieszczenia, przekonywać nikogo nie trzeba. Pamiętajmy także o tym, aby zaczynać rozmowę wtedy, kiedy znajdujemy się bezpośrednio przed podopiecznym, stojąc do niego twarzą w twarz, w odległości około jednego metra. Zachowanie takiej przestrzeni z jednej strony pozwoli seniorowi dokładnie obserwować ruch naszych wargi, mimikę twarzy i gestykulację, a z drugiej nie naruszy jego osobistej przestrzeni. Podczas opieki nad osobą starszą niedosłyszącą zwróćmy także uwagę na to, aby nie podchodzić do podopiecznego nagle, gdyż ten – nie słysząc naszych kroków – może po prostu się wystraszyć. Kiedy chcemy zwrócić uwagę seniora, zanim rozpoczniemy rozmowę, możemy delikatnie dotknąć jego ramienia (stojąc z przodu), zamachać lub unieść rękę. Zaczynamy mówić wtedy, kiedy jesteśmy pewni, że podopieczny na nas patrzy.

Komunikacja z osobą starszą cierpiącą z powodu niedosłuchu będzie przebiegać sprawniej, jeśli podczas mówienia stosować będziemy także mowę ciała – gesty oraz mimikę. Niektóre osoby naturalnie mają tendencję do prowadzenia rozmowy „całym sobą”, inne nie. Dobrze będzie, jeśli ta druga grupa zwróci na to uwagę. Aby nasza gestykulacja i mimika były dla chorego dobrze widoczne, warto zadbać także o tak z pozoru błahą kwestię, jak oświetlenie pomieszczenia. Dzięki właściwemu światłu rozmowy naprawdę może być łatwiejsza. Komunikację ułatwi także jej ograniczenie do dwóch osób – mówiącej i słuchającej. Jeśli jednak naszego podopiecznego na przykład odwiedzi rodzina, dobrze będzie, jeśli opiekun lub opiekunka zwróci im uwagę, aby goście wypowiadali się pojedynczo i  wyraźnie sygnalizowali zmianę osoby mówiącej. Kolejny wypowiadający się członek rodziny powinien poczekać, aż uwaga osoby starszej zostanie na nim skoncentrowana.

Na koniec jeszcze jedna rada – podczas kontaktów z osobami niedosłyszącymi zachowajmy powagę. Na pewno przydarzą się nam bowiem sytuacje komiczne, w których reakcja podopiecznego będzie zupełnie nieadekwatna do naszej prośby. Uprzejmie wyjaśnijmy błąd i pamiętajmy, o tym, o czym pisaliśmy już wcześniej: kłopoty ze słuchem do dla wieku osób wstydliwy problem.