Omdlenia w podeszłym wieku

Niestety ryzyko krótkotrwałej utraty przytomności wzrasta wraz z wiekiem. Omdlenie, bo o nim mowa, to objaw, który świadczy o spadku przepływu krwi na skutek niedostatecznego dotlenienia mózgu.

Omdlenie to reakcja nagła i gwałtowna, czasami odruchowa lub sytuacyjna, często mająca związek z poważną chorobą. Omdlenie cechuje chwilowość i przejściowość, czyli samoistne, całkowite ustąpienie po kilku minutach. Do „zwiastunów” należą: zawroty głowy, mdłości, duszności, poty, kołatanie serca, zaburzenia w widzeniu. Niestety nie zawsze można zaobserwować objawy, które zapowiadają omdlenie, czyli nadchodzącą utratę przytomności.

Omdlenie a zasłabnięcie

Określenia „omdlenie” (die Ohnmacht) i „zasłabnięcie” (der Schwächeanfall) bywają używane zamiennie, jednak nie jest to do końca to samo. To co cechuje omdlenie to (nawet krótka) utrata przytomności. Zasłabnięcie to stan przedomdleniowy, osłabnięcie organizmu, podczas którego może wystąpić zaburzenie świadomości, ale nie jej pełna utrata. Wystąpić może, podobnie jak w przypadku omdlenia, utrata napięcia mięśni utrzymujących postawę, co często skutkuje upadkiem.

Do najczęstszych powodów zasłabnięć należą: odwodnienie, spadek cukru we krwi, spadek ciśnienia. Objawy, które ostrzegają przez zbliżającym się zasłabnięciem to również zawroty głowy, nudności, duszności, wzmożona potliwość i zaburzenia widzenia.

Warto odróżniać te dwa problemy, aby w razie potrzeby, zgłosić i opisać niepokojące objawy lekarzowi. U starszych osób często podejrzewa się więcej niż jedną możliwą przyczynę, jednak powtarzające się omdlenia nie powinny być lekceważone. Leczenie ma na celu zapobieganie nawrotom omdleń, które (szczególnie z uwagi na ryzyko upadków), mogą mieć poważne następstwa.

Omdlenia u podopiecznych

Przypadki omdleń sprawiają, że pojawia się strach o zdrowie i życie seniora. Takie sytuacje trzeba zgłaszać – w pierwszej kolejności bliskim mu osobom. Szczególnie niepokoić powinny częste omdlenia oraz dłuższe utraty przytomności.

Konsekwencjami takich doświadczeń dla osób starszych jest często strach przed kolejnym omdleniem i upadkiem, co może prowadzić do obniżenia jakości i komfortu życia – wyobcowania i unikania aktywności.

Upadki osób starszych na skutek omdleń i zasłabnięć

Niestety upadki osób starszych w wyniku omdleń to zagrożenie dla ich zdrowia, sprawności i samodzielności. Zanik napięcia mięśni towarzyszący omdleniom powoduje utratę pozycji i upadek, co w efekcie często skutkuje obrażeniami ciała – urazami, stłuczeniami i złamaniami.

Jeśli senior zasygnalizuje nagłe, złe samopoczucie lub sami zauważymy u niego niepokojące symptomy wskazujące na możliwość zasłabnięcia lub omdlenia, takie jak na przykład: zaburzenia równowagi, duszności albo zwiększona potliwość, trzeba zapewnić mu wygodną i bezpieczną przestrzeń – posadzić lub położyć i podać wodę. Dobrym pomysłem będzie również sprawdzenie ciśnienia krwi. Warto obserwować osobę starszą, szczególnie, jeśli w przeszłości zdarzały się jej już omdlenia.

Często nie można zapobiec omdleniu, ale czasami można nie doprowadzić do upadku. Jeśli mamy świadomość, że podopieczny, który nie siedzi ani nie leży, zaraz zemdleje, należy go asekurować i pomóc mu osunąć się na ziemię w miarę bezpiecznie, ograniczając ryzyko urazu.

Uwaga przy wstawaniu, uwaga na upały!

Na szczególną uwagę w opiece nad osobą starszą zasługuje zmiana pozycji podopiecznego z leżącej na stojącą lub siedzącą, na przykład po przebudzeniu się. Zmiana położenia ciała powoduje przemieszczenie się krwi z klatki piersiowej do nóg. Jeśli nie zadziałają prawidłowo mechanizmy kompensacyjne związane z ciśnieniem (co często zdarza się u osób starszych), może dojść do omdlenia. Seniorowi trzeba dać czas i prosić, aby nie wykonywał gwałtownych ruchów.

Omdlenia są częstsze w upały. W tym czasie szczególnie trzeba zwracać uwagę na bilans płynów podopiecznego, ponieważ nawodnienie ma wpływ na ciśnienie, a seniorzy są szczególnie narażeni na ryzyko odwodnienia. Warto podkreślić, że odwodnienie osoby starszej to niestety dosyć często występująca przypadłość, jednak w niektórych przypadkach jej objawy mogą być trudne do rozpoznania. Z tego powodu należy pytać seniora o samopoczucie i obserwować jego zachowanie.

Omdlenie podopiecznego – jak reagować?

Nawet chwilowa utrata przytomności, która wygląda niegroźnie, jest poważną sytuacją. Opiekunka osoby starszej powinna wiedzieć, jak prawidłowo zareagować, kiedy osoba starsza zemdleje lub zasłabnie. Prawidłowe zachowanie nie wymaga specjalistycznej wiedzy medycznej. Kluczem jest spokój i znajomość kilku zasad.

Jeśli dojdzie do utraty przytomności, najlepiej ułożyć seniora na płaskim podłożu, rozluźnić odzież i obserwować oddech oraz tętno. Kategorycznie nie wolno podawać płynów ani lekarstw. Nie wolno też klepać, szarpać ani oblewać wodą. W przypadku omdlenia, utrata przytomności jest przejściowa – powinna wrócić samoistnie po chwili (po kilkudziesięciu sekundach).

Jeśli senior jest nieprzytomny dłużej lub jeśli oddychanie i tętno są zatrzymane, należy niezwłocznie wezwać pomoc i stosować się do wytycznych do czasu przyjazdu służb medycznych. Po pomoc należy zadzwonić również wtedy, kiedy skutki upadku wyglądają groźnie – podopieczny ma poważny uraz lub ranę, odczuwa ostry ból, nie potrafi wstać nawet ze wsparciem.

Omdleń i zasłabnięć nie wolno nigdy lekceważyć, ponieważ mogą być niebezpieczne dla seniora. Jeśli podopieczny po omdleniu odzyska świadomość, trzeba spytać go o samopoczucie, uspokoić i dać chwilę na dojście do siebie. W tym czasie trzeba ocenić konsekwencje ewentualnego upadku. Jeśli wygląda na to, że nie stało się nic poważnego, a senior nie zgłasza niepokojących objawów, można pomóc mu się podnieść. Trzeba to zrobić jednak powoli i spokojnie – gwałtowna zmiana pozycji może spowodować ponowne omdlenie.

Dorota Lewandowska

Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.