Problemy z odżywianiem u osób chorych na Parkinsona są bardzo częste, ale mają różne źródła. Niestety bez odpowiedniego postępowania dietetycznego prowadzą do systematycznego chudnięcia a w efekcie nawet do niedożywienia. Opiekun osoby starszej w Niemczech powinien wiedzieć, że niedożywienie w chorobie Parkinsona może być niebezpieczne dla życia i zdrowia podopiecznego, dlatego należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń dietetycznych. Powinien mieć również świadomość zmienności zaburzeń żywienia u seniora z chorobą Parkinsona. Pozwoli to odpowiednio reagować.
Parkinson to przewlekła choroba układu nerwowego o postępującym charakterze. Z czasem objawy choroby nasilają się, co powoduje pogarszanie się stanu chorego i stopniową utratę samodzielności. Parkinson jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób atakujących układ nerwowy. Niestety jest też nieuleczalny - nie istnieje skuteczny preparat, który pozwalałby na wyzdrowienie. Leczenie jest wyłącznie objawowe – ma na celu zmniejszenie oznak choroby, aby poprawić komfort życia chorego. Farmakoterapia i rehabilitacja pozwalają żyć z chorobą przez wiele lat. Charakterystyczne dla tego schorzenia mózgu są: sztywność mięśni, drżenie kończyn, zaburzenia chodu, zaburzenia równowagi i postawy. Jednak objawów, także nieruchowych, szczególnie w kolejnych fazach choroby, może być więcej. Są to między innymi: spowolnienie mowy, nietrzymanie moczu, ślinotok, depresja, problemy ze snem, zaburzenia funkcji poznawczych, a także niedożywienie.
Niedożywienie w chorobie Parkinsona może mieć wiele przyczyn, mieć związek z innymi symptomami ruchowymi i nieruchowymi oraz podjętą terapią. Proces postępowania choroby może trwać nawet kilka lat, a problemy z żywieniem zmieniać się wraz nim. Początkowe objawy ruchowe mogą powodować problemy z utrzymaniem sztućców i naczyń oraz uniemożliwiać własnoręczne przygotowanie posiłków. Z czasem jednak chory może zatracić zdolność samodzielnego jedzenia w ogóle. Nasilone drżenie i sztywność mięśni poza problemami z opanowaniem ruchów oznaczają także zwiększone zapotrzebowanie na energię. Chorzy powinni zatem przyjmować bardziej kaloryczne i wartościowe posiłki. Niestety samo jedzenie również może wiązać się z trudnościami. Chorzy mają problemy z gryzieniem, przeżuwaniem pokarmu oraz przełykaniem go. Upośledzone bywa odczuwanie głodu i sytości a także zmysły węchu i smaku. Przyjmowane lekarstwa mogą powodować nudności, bóle brzucha przez co chorzy odmawiają spożywania posiłków. Większość chorych zmaga się z zaparciami i bolesnymi wypróżnieniami. Ma to związek z upośledzeniem przez chorobę układu nerwowego przewodu pokarmowego i powoduje dyskomfort mający znaczący wpływ na przyjmowanie przez nich pożywienia. Parkinsonowi często towarzyszy depresja. Chorzy nie mają apetytu, nie widzą potrzeby i sensu jedzenia, niechętnie spożywają posiłki.
Nasilające się objawy neurologiczne wymagają u chorych stosowania terapii. Leki przeciw Parkinsonowi z jednej strony łagodzą problemy ruchowe i ograniczają mimowolne ruchy ciała. Z drugiej strony mogą mieć działania niepożądane. Najczęściej stosowany lek – lewodopa (L-DOPA) może prowadzić do redukcji tkanek mięśniowej i tłuszczowej. Lewodopa jest najskuteczniejszym lekiem na Parkinsona, jednak może wchodzić w interakcje z pokarmem, dlatego z reguły jej przyjmowanie wymaga odstępów od posiłków. Lekarze zalecają również redystrybucję białka a niektórzy nawet reżim białkowy. Chorzy, w zależności od rekomendacji, często muszą wykluczać produkty wysokobiałkowe z niektórych posiłków lub przestrzegać dobowych limitów spożycia białka. Ma to na celu lepsze wchłanianie lewodopy i tym samym zwiększenie jej skuteczności terapeutycznej. Ograniczenia te jednak powinny być wdrażane wyłącznie na polecenie lekarza.
Trzeba pamiętać, że niedożywienie nie oznacza tylko zbyt szczupłej sylwetki. Wiąże się z poważnymi niedoborami. Chorzy na Parkinsona ze względu na częstą niedowagę, podeszły wiek i przyjmowane leki mają obniżone stężenia witamin z grupy B, witamin D, E, K i koenzymu Q, wapnia, magnezu, a przecież są one niezbędne w procesach zachodzących w organizmie. U chorych występują również inne choroby i problemy ogólnomedyczne. Stosuje się zatem suplementację, która ma poprawić wyniki.
Niedożywienie wiąże się z nasileniem choroby. W początkowym stadium z reguły nie ma konieczności stosowania specjalnej diety. Żywienie chorego polega na stosowaniu zbilansowanego jadłospisu, który uwzględnia przyjmowane leki i zapotrzebowanie energetyczne. Progresywny charakter choroby wymusza jednak z upływem lat dopasowanie diety do stanu chorego, przestrzeganie zaleceń lekarza i ścisłej kontroli w tym zakresie. Szybkie i mimowolne ruchy ciała wpływają na sposób samego jedzenia – od problemów z trzymaniem sztućców i naczyń po utratę samodzielności, co wymusza karmienie przez opiekunów. Na różnych etapach pomocne opiekunom mogą być antypoślizgowe podkładki, naczynia z dużymi uchwytami, talerze głębokie – z podwyższanymi brzegami, nakładki na sztućce, naczynia podtrzymujące ciepło i śliniaki. Ze względu na problemy z przeżuwaniem i połykaniem chory na Parkinsona powinien otrzymywać wstępnie przygotowany do podania posiłek. Potrawy w małych kawałkach, miękkie, półpłynne, niesuche będą łatwiejsze w jedzeniu. Konsystencję pokarmu należy dostosować do stopnia nasilenia zaburzeń. Potrzeba modyfikacji żywności i ułatwienia bezpiecznego przełykania choremu może wiązać się z koniecznością miksowania posiłków, zagęszczania potraw, wykluczenia niektórych produktów. Mimo to warto, aby opiekun seniora dbał o to, aby potrawy były w miarę możliwości atrakcyjne, zróżnicowane i smaczne i nienachalnie zachęcał do jedzenia. Opiekun osoby chorej na Parkinsona powinien zapewnić komfortowe warunki posiłku – czas, brak pośpiechu i presji. Jest to istotne ponieważ trudności podczas jedzenia i picia powodują frustrację chorego i może dojść do zachłyśnięcia lub zadławienia. Przy występowaniu zaparć pomóc może podawanie produktów bogatych w błonnik pokarmowy i odpowiedniej ilość płynów. Istotne jest zapobieganie niedoborom składników odżywczych. Oznacza to, że dieta powinna być wartościowa. W tym celu należy ściśle przestrzegać przygotowanego przez specjalistę jadłospisu i wskazówek, które mają wpłynąć na poprawę odżywienia chorego. W trudnych przypadkach związanych z chudnięciem i niedożywieniem, lekarz może zalecić włączenie produktów specjalistycznego żywienia medycznego. Wysokokaloryczne pokarmy zagwarantują odpowiednią ilość energii, a preparaty żywieniowe niezbędne składniki. Odpowiedzialna dieta w chorobie Parkinsona, w zasadzie jak w każdej chorobie, stanowi istotny element wspomagający leczenie. Ma wpływ na przyswajanie leków i ogólne samopoczucie chorego.
Dorota Lewandowska
Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.
