Niestety ryzyko upadków rośnie z wiekiem, a ich skutki dla osób starszych są poważne i mogą mieć znaczący wpływ na jakość dalszego życia. Upadki są główną przyczyną utraty ogólnej sprawności seniorów, dlatego bardzo istotne jest wyeliminowanie zagrożeń i czynników, które mogą je powodować.
Ze względu na poważne następstwa upadków, zapobieganie im jest ważnym elementem opieki nad seniorami. Opiekunowie osób starszych, dzięki takim cechom jak: spostrzegawczość, wyobraźnia, zaradność i troskliwość, są w stanie ograniczyć sytuacje prowadzące do upadków podopiecznych.
Proces starzenia się powoduje ogromne zmiany w funkcjonowaniu organizmu. Upływ lat zmienia sylwetkę i postawę ciała. Spada masa i siła mięśni, zmniejsza się elastyczność stawów, co rzutuje na sprawność, równowagę i koordynację ruchów. Osoby starsze często mają spowolnione odruchy obronne i wydłużony czas reakcji. Ponadto duże znaczenie dla poruszania się ma również zmysł wzroku, który słabnie z wiekiem.
Osoby starsze z reguły nie są świadome swoich ograniczeń i nie są w stanie realnie ocenić swoich możliwości. Wydaje im się, że pod wieloma aspektami potrafią zadbać o siebie samych. Czasami prowadzi to do nieszczęśliwych wypadków.
Co sprzyja upadkom? Trudno wskazać jedną przyczynę. Do czynników ryzyka należą między innymi problemy ze zdrowiem, które pojawiają i nasilają się na starość. Poza typowymi dolegliwościami związanymi z wiekiem, osoby starsze cierpią na choroby przewlekłe, w przypadku których możliwe jest jedynie leczenie objawowe. Wśród nich można wymienić te dotyczące układu ruchu np. zwyrodnienia stawów i osteoporoza, układu krążenia np. niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca i problemy z ciśnieniem, zaburzenia neurologiczne np. choroba Parkinsona i otępienie. Seniorzy często cierpią na choroby związane z metabolizmem np. na cukrzycę, anemię oraz choroby oczu np. na jaskrę, zaćmę. Niestety choroby osób starszych to bardzo długa lista potencjalnych schorzeń. Wszystkie one mogą predysponować do upadków. Nie bez znaczenia jest również przyjmowanie leków, które mogą wywoływać działania niepożądane jak np. senność, zaburzenia równowagi i zawroty głowy.
Otoczenie osoby starszej powinno być dostosowane do jej ograniczeń. Seniorzy nie lubią zmian w swoim mieszkaniu i często nie zdają sobie sprawy, że pewne elementy jego wyposażenia mogą stanowić dla nich pułapkę. Dywaniki, podwinięte rogi dywanów, progi, kable z czasem stają się dla seniorów niebezpieczne, ale nawet mniej oczywiste czynniki jak słabe oświetlenie, śliskie powierzchnie i nieporządek mogą przyczyniać się do upadków. Bez wątpienia warunki mieszkaniowe są ważne i powinny odpowiadać stanowi podopiecznego. Istotne, aby poruszanie się seniora po domu i wykonywanie zwykłych czynności nie wiązało się z ryzykiem utraty zdrowia a nawet życia.
Występowanie upadków wzrasta również wraz ze złymi warunkami atmosferycznym. Szczególnie deszcz i śnieg sprawiają, że seniorzy o zaburzonym chodzie i z problemami z utrzymaniem równowagi upadają w trakcie spacerów. Równie niebezpieczne są upały, które są winne omdleniom i zawrotom głowy. Dlatego, w miarę możliwości, w niesprzyjającej pogodzie trzeba ograniczyć wyjścia do niezbędnych.
Następstwa upadków mogą być groźne. Urazy, stłuczenia, złamania mogą wykluczyć seniora z aktywności przez dłuższy czas. Te poważniejsze mogą również prowadzić do utraty zdrowia, sprawności i samodzielności już na stałe. Zdarza się również niestety, że upadki lub powikłania po nich są przyczyną śmierci.
Sprawność dla osoby starszej oznacza poczucie autonomii i kontroli nad życiem. Zmiana tego stanu nie jest łatwym doświadczeniem. Konieczność korzystania z pomocy na starość jest nieunikniona, ale nagłe uzależnienie się od innych osób na skutek wypadku jest szczególnie przykre.
Pomoc osobie niesamodzielnej oznacza obciążenie fizyczne, organizacyjne i ekonomiczne dla jej bliskich. Często wiąże się z koniecznością zatrudnienia opiekuna, który całodobowo będzie wspierał seniora w czynnościach życia codziennego i wyręczał go w prowadzeniu domu.
Upadki osób w podeszłym wieku stanowią nie tylko poważny problem zdrowotny. Konsekwencjami takich doświadczeń, poza utratą sprawności i realnym pogorszeniem się komfortu życia, jest również pojawienie się strachu przed kolejnym upadkiem i spadek pewności siebie. A to z kolei może prowadzić do wyobcowania seniora – unikania przez niego aktywności i wyjść.
Rola opiekunów jest tu znacząca. Po pierwsze, przebywając na co dzień ze swoimi podopiecznymi obserwują ich. Są zatem w stanie zauważyć zmiany zachowania, pogorszenie się stanu zdrowia i samopoczucia. Mogą zgłaszać bliskim lub służbom medycznym niepokojące symptomy jak np. zawroty głowy oraz informować o incydentach i kontuzjach.
Po drugie, są w stanie ocenić, jak można dostosować otoczenie seniora do jego ograniczonej sprawności oraz zasygnalizować taką potrzebę podopiecznym lub ich rodzinom. Istnieją produkty, które mają za zadanie ułatwić wstanie np. poręcze i poduszki, poruszanie się np. laski, balkoniki i chodziki lub toaletę np. krzesełka, nakładki, maty antypoślizgowe i uchwyty. Ich użycie umożliwi stabilizację postawy seniora oraz podparcie, jeśli straci równowagę. Zaopatrzenie w sprzęt pomocniczy jest w stanie znacząco poprawić bezpieczeństwo.
Osoby starsze ze względu na utratę ostrości widzenia potrzebują więcej światła, gorzej widzą przeszkody w ciemności. Można pomyśleć o dodatkowych źródła oświetlenia lub wymienić żarówki na takie o wyższej mocy i naturalnej barwie światła.
Nie bez znaczenia jest również obuwie i odzież seniora. Źle dobrane buty, z gładką podeszwą, nietrzymające stóp mogą przyczyniać się do upadków w takim samym stopniu, jak gładkie posadzki i ślizgające się dywaniki. Ryzyko mogą podnosić także krępujące ruchy ubrania, ciężkie nakrycia, za długie spódnice lub nogawki.
Po trzecie, opiekun powinien wyręczać seniora w pracach domowych, które wymagają wysiłku i sprawności oraz, jeśli jest niepewny, asekurować go przy pokonywaniu schodów, wychodzeniu spod prysznica, wstawaniu. Trzeba pamiętać o tym, że nie wolno popędzać seniora. Warto dać mu czas na etapową zmianę pozycji i spokojne pokonywanie przeszkód oraz prosić, aby podopieczny nie wykonywał gwałtownych ruchów. Opiekun powinien przypominać o konieczności zachowania ostrożności w sytuacjach, które niosą ze sobą prawdopodobieństwo upadku.
Po czwarte, należy zorganizować przestrzeń wokół seniora i opanować w domu przedmioty, które mogą stanowić zagrożenie – kable i dywaniki, zbędne przedmioty w przejściach – wszystko, co może być przeszkodą dla osoby starszej. Są to drobne, ale ważne decyzje, które są elementem profilaktyki urazów. Można również umieścić przedmioty codziennego użytku w łatwo dostępnych miejscach, aby sięganie po nie nie wymagało szczególnej fatygi.
Warto wiedzieć również, jak zachować się, gdy podopieczny przewróci się. Wszystko zależy oczywiście od okoliczności i ewentualnych obrażeń. Żadnego upadku nie należy lekceważyć. Po każdym incydencie trzeba spytać o samopoczucie i dać chwilę na uspokojenie się. Trzeba spróbować ocenić również konsekwencje wypadku. Jeśli nie stało się nic poważnego, a senior nie uskarża się na żadne dolegliwości, można pomóc mu się podnieść.
Jeśli podopieczny stracił przytomność, uderzył się w głowę, ma widoczny uraz, poważną ranę, nie potrafi wstać nawet z pomocą lub skarży się na ostry ból nie wolno próbować podnosić go na siłę. W takich przypadkach lepiej zadzwonić po pomoc, zastosować się do wytycznych do czasu przyjazdu służb medycznych i obserwować stan seniora.
Dorota Lewandowska
Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.
