Reumatyzm to potoczne określenie schorzeń przewlekłych o podłożu zapalnym, które dotyczą układu ruchu. Nie jest to konkretna jednostka chorobowa, ale liczna grupa chorób, które wiążą się z nawracającymi dolegliwościami bólowymi oraz zaburzeniami ruchomości. Codzienność seniorów z reumatyzm bywa trudna, ale dzięki odpowiedniemu leczeniu, ćwiczeniom, diecie i wsparciu opiekunów mogą uniknąć cierpienia i zapobiec poważnym komplikacjom.
Choroby reumatyczne atakują mięśnie, stawy i kości. Reumatyzm może dotyczyć palców, nadgarstków, bioder, kolan, a nawet stawów międzykręgowych, czyli kręgosłupa. Choć choroby reumatyczne mają różne przyczyny, przebieg i objawy, łączą je wspólne elementy – ból oraz ograniczenia w zakresie ruchu.
Lista chorób reumatycznych jest długa. Często występującymi są: reumatoidalne zapalenie stawów, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, twardzina, zapalenie wielomięśniowe i skórno-mięśniowe, zespół Sjögrena, polimialgia reumatyczna, nawracające zapalenie chrząstek, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, zespół cieśni nadgarstka.
Przyczyny reumatyzmu nie są w pełni znane. Zachorowanie i rozwój choroby mogą być związane zarówno z czynnikami zewnętrznymi, środowiskowymi, jak i uwarunkowane genetyczne.
Do możliwych czynników sprzyjających rozwojowi reumatyzmu zalicza się:
Występowanie bólów reumatycznych może być uzależnione od pogody. Nie jest to jednak przyczyna chorób reumatycznych.
Do typowych objawów chorób reumatycznych należą:
U osób z chorobami reumatycznymi pojawia się ból, sztywność oraz wyraźnie zmniejszona ruchomość stawów. Charakterystyczny jest stan zapalny z obrzękiem i wysiękiem płynu wewnątrz stawu, co łatwo zauważyć po zaczerwienieniu i cieple w okolicy chorego stawu. U niektórych poza typowymi objawami występuje stałe uczucie zmęczenia i stany podgorączkowe.
Objawy reumatyzmu okresowo nasilają się i ustępują. Mogą być nasilone szczególnie o poranku. Zaostrzenie może wystąpić na skutek stresu, zmian w diecie, w związku z inną chorobą przewlekłą, a nawet przez infekcję wirusową lub bakteryjną.
Diagnostyka chorób reumatycznych jest nie tyle trudna, co złożona. Najważniejszym badaniem jest badanie RF, które polega na pomiarze stężenia czynnika reumatoidalnego. Pomocne są też inne badania laboratoryjne (z moczu i krwi), badania immunologiczne, RTG, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. W diagnozie chorób reumatycznych wykorzystuje się również badania histopatologiczne.
W chorobach reumatycznych kluczowe znaczenie ma wczesne rozpoznanie i szybkie wdrożenie leczenia. Ważne jest, by nie bagatelizować objawów reumatyzmu, gdyż powikłania związane z nieleczoną chorobą mogą być groźne i prowadzić do poważnych komplikacji i utrudniać lub wręcz uniemożliwiać samodzielne funkcjonowanie.
Choroby reumatyczne są nieuleczalne, ale szybkie wdrożenie odpowiedniej kuracji i rehabilitacji może nie tylko złagodzić objawy i zmniejszyć ból, a więc poprawić komfort życia chorego, ale i spowolnić chorobę i zapobiec niepełnosprawności. Zbyt późna diagnoza lub nieleczenie choroby reumatycznej może skutkować nieodwracalnymi, znacznymi zmianami w układzie ruchu, które prowadzą do ograniczenia sprawności.
Postępowanie w reumatyzmie obejmuje leczenie farmakologiczne, stosowanie diety oraz rehabilitację. Stosuje się leki przeciwbólowe, glikokortykosteroidy oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Zalecane są ćwiczenia, masaże i zabiegi fizykoterapii (leczenie ciepłem i zimnem, ultrasonoterapia, magnetoterapia i laseroterapia). Do domowych metod, które łagodzą objawy, można zaliczyć kąpiele, okłady z borowiną lub maścią kamforową, a nawet z liści białej kapusty. Nie bez znaczenia jest dieta.
Dieta przy chorobach reumatycznych powinna być przeciwzapalna. Chorzy powinni unikać wysokoprzetworzonej żywności (szczególnie fast food i instant), produktów z konserwantami, barwnikami i aromatami, słonych przekąsek, mocnej kawy i herbaty, słodyczy, produktów bogatych w tłuszcze nasycone (w tym tłustego mięsa i pełnotłustego nabiału), octu i alkoholu – to ogólne zalecenia, a listę wskazanych i niewskazanych produktów warto skonsultować z lekarzem lub dietetykiem po otrzymaniu diagnozy konkretnej choroby reumatycznej. Warto wybierać świeże, naturalne i pełnowartościowe składniki mając na względzie choroby współistniejące. Trzeba pamiętać, że ważny jest także sposób przygotowania potraw – bezpieczne metody to: gotowanie, duszenie bez wstępnego obsmażania i pieczenie bez dodatku tłuszczu.
Typowe obowiązki opiekuna osoby starszej chorej na reumatyzm są podobne, jak przy każdym seniorze cierpiącym na chorobę przewlekłą – przypominanie o zażyciu lekarstw, zaplanowanych wizytach lekarskich, przygotowywanie odpowiednich dań zgodnie z zaleceniami dietetycznymi, których powinien przestrzegać chory i pilnowanie regularności posiłków, kontrola spożycia płynów oraz zachęcanie do ćwiczeń adekwatnych do potrzeb i ograniczeń seniora.
Niestety przewlekłe dolegliwości bólowe nie tylko ograniczają sprawność fizyczną podopiecznego, ale mogą mieć negatywny wpływ na samopoczucie psychiczne. Osoby, które cierpią na choroby reumatyczne, często mają obniżony apetyt, gorzej śpią i zmagają się obniżonym nastrojem, dlatego niechętnie podejmują aktywności i rezygnują z zaplanowanych zajęć. Ten stan wymaga od opiekunów empatii, wyrozumiałości i cierpliwości. Nie wolno bagatelizować ani fizycznego cierpienia ani złej kondycji psychicznej seniora – o wszystkich niepokojących symptomach wskazujących na zmianę stanu zdrowia, trzeba rozmawiać z rodziną lub lekarzem podopiecznego.
Dorota Lewandowska
Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.
