Zaparcia to przykra dolegliwość, na którą cierpią najczęściej osoby starsze i obłożnie chore. Mogą być wynikiem przewlekłych schorzeń, ale także efektem nieprawidłowej diety czy braku aktywności fizycznej. Sprawdź, jak definiuje się zaparcia, poznaj najczęstsze przyczyny ich występowania i dowiedz się, jak można im przeciwdziałać.
Jeśli planujesz podjąć pracę jako opiekunka osób starszych w Niemczech, musisz przygotować się na to, że twój podopieczny ze względu na swój wiek, będzie zmagał się z rozmaitymi, typowymi dla niego dolegliwościami. Mimo że do twoich obowiązków oczywiście nie będzie należało jego leczenie (tym mogą zajmować się jedynie profesjonalnie wyszkolone opiekunki), to warto przed wyjazdem zapoznać się z typowymi schorzeniami osób starszych. W tym artykule skupimy się na zaparciach – opisujemy ich przyczyny i objawy, a także domowe sposoby na ich złagodzenie.
Zaparcia definiowane są najczęściej jako zmniejszona liczba wypróżnień i/lub ich nieprawidłowe wykonywanie z towarzyszącym wysiłkiem. Ta niezwykle uciążliwa dolegliwość ze strony układu pokarmowego dotyka aż 30% osób powyżej 60 roku życia. O tym, dlaczego właśnie seniorzy częściej uskarżają się na problemy z defekacją, odpowiemy później, tymczasem powróćmy jeszcze na chwilę do samej definicji zaparć.
Zaburzenia czynności układu pokarmowego, w tym interakcji jelitowo-mózgowych definiowane są przez Kryteria Rzymskie IV. Według obowiązujących kryteriów diagnostycznych niedyspozycyjność tę rozpoznaje się poprzez analizę objawów przez ostatnie 3 miesiące. Jeśli brak jest luźnych stolców i nie zdiagnozowano zespołu jelita nadwrażliwego, a pacjent uskarża się na co najmniej dwa spośród poniższych objawów, można mówić o tym, że cierpi na zaparcia. W rozpoznaniu zaparć uwzględnia się takie symptomy jak:
Prócz pierwszego objawu, każdy poniższy, aby stał się oznaką zaparć, musi występować co najmniej przy każdym co czwartym wypróżnieniu.
Zaburzenia oddawania stolca klasyfikuje się jako pierwotne i wtórne. Zaparciom czynnościowym, czyli pierwotnym, towarzyszą twarde stolce powodujące ból i przeszkodę podczas wypróżniania. Wywoływane są zaburzeniami funkcjonowania jelita grubego, a także przez występujące nieprawidłowości w funkcjonowaniu dna miednicy i zwieracza odbytu.
Zaparcia wtórne wywoływane są przez czynniki farmakologiczne, środowiskowe lub biologiczne. Mogą współtowarzyszyć chorobom i być konsekwencją przyjmowania niektórych leków (o tym poniżej).
Biorąc pod uwagę przyczynę powstawania, zaparcia czynnościowe dzieli się na zaburzenia defekacji (wydalanie jest utrudnione z powodu nieprawidłowego skurczu zwieracza odbytu, braku relaksacji lub skurczu mięśni dna miednicy), zaparcia z prawidłowym pasażem jelitowym (towarzyszy im wydalanie twardego stolca oraz dyskomfort w jamie brzusznej), zaburzenia ze zwolnionym pasażem jelitowym (czas pasażu stolca przez jelito grube wynosi powyżej 5 dni).
Wpływ na pojawienie się zaparć wtórnych mają natomiast:
Czynnikami tzw. modyfikowalnymi, które mają wpływ na pojawienie się zaparć, są dieta i styl życia. Zaparcia występują najczęściej bowiem u osób, które przyswajają zbyt mało błonnika i wody, a zastępują je dużą ilością słodyczy, jasnego pieczywa i makaronów. Oczywiście nie bez znaczenia jest także aktywność fizyczna. Nawet niewielki codzienny ruch w postaci lekkich ćwiczeń, spacerów czy jazdy na rowerze wspomaga motorykę przewodu pokarmowego.
Najważniejsza w leczeniu zatwardzenia jest zmiana nawyków u seniora. Wprowadzenie niektórych metod i czynności może przynieść ulgę w tej kłopotliwej dolegliwości. Warto pamiętać, by reagować szybko i konsekwentnie trzymać się założeń dotyczących diety i aktywności fizycznej. Chcąc wspomóc funkcjonowanie układu pokarmowego, należy stosować się do poniższych zaleceń.
Osoby starsze, które już nie odczuwają tak wysokiego pragnienia, powinny dbać o odpowiednie nawilżenie od wewnątrz. Wypijając co najmniej 1,5 – 2 litrów wody mogą sobie pomóc w regularnym wypróżnianiu.
U osób, u których zwiększona podaż płynów nie przynosi zadowalających rezultatów, należy zwiększyć ilość przyjmowanego błonnika pokarmowego. Tu sprawdzi się pieczywo z mąki z pełnego przemiału, nasiona lnu, słonecznika, pestki dyni, kasze, orzechy czy otręby. Należy spożywać dużo warzyw. Wysoką zawartość błonnika wykazują nasiona roślin strączkowych. Dobrze na jelita działają też surowe i suszone owoce. Najwięcej błonnika zawierają świeże porzeczki i maliny oraz suszone śliwki.
Raczej odradza się jedzenia w zaparciach bananów. Zmniejszyć powinno się też spożywanie słodyczy, wyrobów cukierniczo-ciastkarskich, białego pieczywa, tłustych serów i dużej ilości tłuszczów zwierzęcych.
Zakłada się spożywanie 25-40 g błonnika na dobę, jednak zwiększanie jego ilości w diecie powinno się odbywać stopniowo. Zbyt duża ilość przyswojonego naraz błonnika u niektórych osób może nasilić objawy zaparć.
Na zaparcia pomocne są również delikatne napary i herbatki ziołowe. W dolegliwościach układu pokarmowego bardzo skuteczne są wywary z siemienia lnianego. Nie dość, że dostarczają dodatkowej porcji błonnika, to dodatkowo nawilżają błony śluzowe jelit, a to znacznie ułatwia wypróżnianie. Prócz siemienia lnianego na zaparcia poleca się także kozłek lekarski, korę kruszyny, rumianek, liść senesu czy korzeń rzewienia.
Mimo że nie udowodniono skuteczności stosowania probiotyków w zaparciach, tego typu żywe kultury bakterii z pewnością wpływają na prawidłową pracę jelit. Szczególną rolę odgrywają tu szczepy z rodziny Lactobacillus plantarum oraz Bifidobacterium. Można je odnaleźć nie tylko w gotowych preparatach probiotycznych, ale przede wszystkim w przetworach mlecznych typu maślanka, kefir, jogurt naturalny czy kwaśne mleko oraz w żywności fermentowanej tj. kiszonych ogórkach, kapuście, cytrynach, burakach.
Dobrym sposobem na poprawę działania przewodu pokarmowego jest ruch. Nie chodzi tu o mordercze treningi, a raczej o codzienną lekką aktywność, która będzie sprawiała seniorowi przyjemność. Może to być jazda na rowerze (klasycznym lub stacjonarnym), nordic walking, przedłużone spacery czy pływanie. Osobom w podeszłym wieku zaleca się minimum 30 minut ruchu w ciągu dnia.
Poza typowymi objawami zatwardzenia dolegliwościom tym towarzyszą inne nieprzyjemne odczucia takie jak wzdęcia, uczucie pełności, niesmak w ustach, a nawet bóle głowy.
Nieregularne wypróżnianie wpływa na pojawianie się stanów zapalnych i innych nieprzyjemnych dolegliwości. Długotrwały kontakt z toksynami zawartymi w kale prowadzi do zatruć. Wzdęcia, gazy, problemy skórne, ogólne zmęczenie i osłabienie mogą być właśnie konsekwencją nieleczonych zaparć. Do tego dochodzi obniżona odporność oraz zwiększenie ryzyka wielu chorób. Częste zaparcia sprzyjają powstawaniu hemoroidów i nadżerek, a nawet nowotworów.
Opiekując się seniorem, należy pamiętać o wielu ważnych kwestiach. Od odpowiedniej toalety, przez podanie leków w należytym czasie, po kontrolę diety. Jeśli podopieczny zmaga się z zaparciami, należy zadbać o odpowiednią ilość przyswajanych płynów i błonnika pokarmowego. Często proponować produkty fermentowane typu kiszonki czy jogurty naturalne. Wprowadzić do diety siemię lniane, pestki, orzechy, kasze czy pieczywo pełnoziarniste. Pilnować stałej pory spożywania dań, dbając jednocześnie o ilość posiłków – minimum 3-4, a najlepiej 5 w mniejszych ilościach.
Dorota Lewandowska
Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.
