Przemoc wobec osób starszych często jest zjawiskiem nieujawnionym. Wydarza się w czterech ścianach, a doświadczają jej osoby zbyt słabe, żeby się przeciwstawić, zastraszane oraz nie mające wokół siebie ludzi, którzy w porę zauważą niepokojące sygnały. Nasza praca w Niemczech, opieka nad osobami starszymi musi opierać się na tego rodzaju empatii, która pozwoli nam zwrócić uwagę, czy dzieje się coś złego. Żadna opiekunka osób starszych nie spędza w domu podopiecznego 24 godzin na dobę, 7 dni w tygodniu, 365 dni w roku. Raz na jakiś czas wracamy do domu, podczas wykonywania obowiązków mamy przerwy, czasem wolne dni. Niekiedy na godzinę, dwie czy cały dzień przekazujemy opiekę bliskiej osobie z rodziny naszego podopiecznego. Na pewno cieszymy się wówczas z wolności. Niestety ten czas może zostać wykorzystany przez potencjalnego oprawcę… Zwracajmy uwagę na naszych seniorów, może i my dostrzeżemy coś niepokojącego.
Słowo przemoc niemal automatycznie kojarzy nam się z agresją fizyczną. Nie jest ona jednak jedyną formą przemocy, jakiej doświadczyć można ze strony innych osób. Aby umieć zwrócić uwagę na symptomy przemocy, warto poznać jej definicję i rodzaje.
Jedną z powszechnie stosowanych definicji przemocy jest ta, którą w swoich publikacjach przytacza Światowa Organizacja Zdrowia. Zgodnie z nią „Przemoc wobec osób starszych może być zdefiniowana jako pojedyncze lub powtarzające się działanie lub brak odpowiedniego działania, występujące w jakiejkolwiek relacji, w której oczekuje się zaufania, a która powoduje krzywdę bądź cierpienie osoby starszej. Może ona przybierać różne formy: przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej, finansowej, a także formę intencjonalnego lub nieintencjonalnego zaniedbania”.
Przemoc fizyczna wydaje się być tą, którą pozornie najłatwiej zdiagnozować i zauważyć. Prowadzi ona do odczuwania fizycznego bólu, ale także do uszkodzenia ciała lub pogorszenia się stanu zdrowia, a w skrajnych przypadkach – do śmierci. Przemoc fizyczna to jednak nie tylko przysłowiowe bicie, szarpanie czy popychanie, ale także takie działania, jak:
Objawami takiej przemocy będą więc nie tylko siniaki, otarcia, rany czy złamania, ale także:
Przemoc psychiczna nie pozostawia na ciele wyraźnych śladów, jest jednak równie okrutna i z równą siłą winna być karana. Polega ona na działaniach prowadzących do wzbudzenia strachu, pozbawienia poczucia bezpieczeństwa oraz kontroli nad życiem, a także zmniejszenia poczucia własnej wartości.
Ta forma przemocy objawiać może się poprzez:
Powyższe działania skutkują najczęściej zmianami w zakresie zachowania i samopoczucia, w tym: depresją, złością, agresją, zmniejszeniem lub zwiększeniem pobudliwości, apatią, wycofaniem, strachem a nawet przerażeniem.
Przemoc wobec osób starszych to także przemoc ekonomiczna polegająca na finansowym wykorzystywaniu seniora lub ekonomicznym uzależnianiu go od sprawcy. Polegać może ona zarówno na odbieraniu renty/emerytury, jak i na kontrolowaniu wydatków czy wydzielaniu pieniędzy. Przemoc ekonomiczna to także zmuszanie do zaciągania zobowiązań (np. pożyczek), wykonywania darowizn (np. domu, mieszkania), zmiany testamentu. Jeśli podejrzewamy możliwość wystąpienia takich działań powinniśmy zwracać uwagę na zarówno na brak pieniędzy, jak i na nieracjonalne lub szybkie decyzje o zaciągnięciu pożyczki czy zmianie testamentu.
Osoby starsze mogę także paść ofiarą przemocy seksualnej polegającej na zmuszaniu do podejmowania niechcianych zachowań seksualnych, w tym do współżycia lub jego nieakceptowanych form. Naszą uwagę powinny zwrócić choroby i zakażenia układu rozrodczego lub moczowego, podarte ubrania, dyskomfort podczas chodzenia i siadania, zmiany w zachowaniu.
Ostatnią z wyróżnianych form przemocy, której ofiarami padają seniorzy, jest przemoc instytucjonalna. Obejmuje ona zarówno wszystkie wymienione powyżej rodzaje działań bezprawnych – wtedy, kiedy pojawiają się one w strukturach urzędów, służby zdrowia, domach pomocy społecznej i innych – jak i niedostosowanie systemu oraz zaniechania proceduralne. Najczęściej obserwowane przejawy przemocy instytucjonalnej to: dyskryminacja na rynku pracy i mobbing wynikający z wieku, bagatelizowanie problemów osób starszych oraz niepoważne traktowanie ich skarg, okazywanie zniecierpliwienia wobec wynikających z wieku ograniczeń (np. wolniejszego poruszania), ograniczanie należnej im uwagi i czasu, a także przysłowiowe traktowanie „jak dziecko”.
Przemoc jako taka pojawia się tam, gdzie osoba silniejsza wykorzystuje swoją przewagę względem osoby słabszej, a osoby starsze z natury rzeczy takie właśnie są. Tracą siły fizyczne i zdrowie, są chore i niepełnosprawne. Niejednokrotnie zależne od innych, odizolowane od reszty społeczeństwa, wyobcowane. Czasem ich jedyny kontakt ze światem zewnętrznym to lekarz oraz opiekunki. Niemcy co prawda wykazują tendencję do większej aktywności niż seniorzy w naszym kraju, ale samotność także ich dotyka. Jeszcze gorzej jest, kiedy osoba starsza cierpi na demencję. Wtedy, nawet kiedy chce się komuś poskarżyć na złe traktowanie, bywa ignorowana, a jej „rewelacje” zrzucane są na karb choroby.
Co więcej, osoby starsze i niesamodzielne, często boją się reagować na spotykającą ich przemoc, z obawy przed utratą wsparcia (bywa, że oprawcy to także jedni z lub jedyni opiekunowie) lub odesłaniem do domu opieki. Nie widzą oni żadnego wyjścia z sytuacji, w której się znaleźli, a także – co zresztą dotyczy wielu ofiar przemocy – czują się za nią współodpowiedzialni.
Przemoc wobec osób starszych jest zjawiskiem trudnym do zdiagnozowania. Wiele jej objawów, które u osób młodych i zdrowych natychmiast spowodowałoby wzrost czujności, u seniorów łatwo wytłumaczyć można wiekiem czy chorobą. Babcia ma siniaki? To ta delikatna skóra, ledwo się ją dotknie i już siniak. Staje się wyobcowana? Ma problemy z pamięcią i dlatego boi się ludzi. Nie ma pieniędzy? Leki przecież są coraz droższe. Pamiętajmy jednak, że jest ona problemem uniwersalnym, spotykanym we wszystkich państwach i każdej grupie społecznej. Jeśli więc zdecydujesz „od dziś szukam pracy jako opiekunka” nie myśl, że Twoich podopiecznych na pewno nie dotyczy.
Jagoda Wawrzynowicz
Przez wszystkich nazywana Jagodą, w firmie CareWork pełni rolę dyrektora do spraw rozwoju biznesu. Z branżą opiekuńczą związana jest ponad 20 lat i zna ją od podszewki, gdyż zaczynała jako opiekunka seniorów. W swojej karierze zawodowej zajmowała się także szkoleniem językowym i merytorycznym osób zainteresowanych pracą w opiece, a także organizacją usług opiekuńczych w Polsce. To ostatnie czyni z niej ekspertkę w zakresie faktycznych oraz prawnych różnic pomiędzy opieką w naszym kraju i u naszych zachodnich sąsiadów. O współpracujące z CareWork opiekunki dba także pełniąc funkcję inspektora danych osobowych.
