Upadki zdarzają się każdemu. Dzieciom i osobom młodym kojarzą się jedynie z chwilą bólu bez większych komplikacji. W przeciwieństwie do nich osoby starsze podczas upadku ponoszą większe konsekwencje. Może skończyć się on dla nich poważnym urazem fizycznym, rozwinięciem tak zwanego zespołu poupadkowego, a nawet śmiercią.
Proces starzenia się jest nieunikniony. Powoduje on ogromne zmiany w funkcjonowaniu organizmu. Wraz z wiekiem stajemy się coraz słabsi i wolniejsi, czas reakcji się wydłuża. Skraca się długość kroku, chód spowalnia, a człowiek się chwieje. Pogarsza się nasz wzrok, a także adaptacja do ciemności co również wpływa na zwiększenie ryzyka upadków.
Do czynników ryzyka należą również problemy ze zdrowiem, które pojawiają i nasilają się na starość. Osoby starsze narażone są na choroby przewlekłe takie jak: zaburzenia neurologiczne np. choroba Parkinsona, zaburzenie układu ruchu np. zwyrodnienia stawów, nieprawidłowości związane z układem krążenia np. zaburzenia rytmu serca i problemy z ciśnieniem. Seniorzy często zmagają się również z cukrzycą, demencją, anemią… lista jest długa. Niestety niemal wszystkie choroby starcze mogą predysponować do upadków.
Ważne są warunki mieszkaniowe. Otoczenie powinno być dostosowane do potrzeb seniora. Dywaniki, wystające kable, kwiaty w dużych donicach podłogowych – to potencjalne zagrożenia, o które łatwo się potknąć. Mieszkanie utrzymane w porządku i dostosowane do stanu zdrowia seniora zdecydowanie zmniejsza ryzyku upadku.
Znaczenie mają również warunki atmosferyczne. Osoby starsze są szczególnie narażone na omdlenia (przeczytaj więcej o omdleniach osób starszych) i zawroty głowy podczas upałów. Złe warunki atmosferyczne takie jak deszcz czy śnieg sprzyjają poślizgnięciom. Chodząc po śliskiej nawierzchni, łatwo stracić równowagę i upaść.
Zespołem poupadkowym nazywamy lęk przed upadkiem. Zazwyczaj wynika on z przykrych doświadczeń z przeszłości. Osoba starsza cierpiąca na zespół poupadkowy boi się konsekwencji wynikających z upadku: bólu, pobytu w szpitalu, długiej rehabilitacji, utraty sprawności ruchowej. Senior zaczyna żyć w strachu, traci wiarę w siebie i swoje umiejętności ruchowe. Zaczyna być bardzo ostrożny, uważa na każdy swój ruch, rezygnuje z aktywności ruchowej, nawet spacer wydaje mu się być niepotrzebnym ryzykiem. Coraz większy strach sprawia, że podopieczny wycofuje się z towarzystwa i swoich dotychczasowych zajęć, a w skrajnych przypadkach może nie chcieć wstawać z łóżka. Nie pozostaje to bez wpływu na zdrowie seniora.
Konsekwencje postępującego zespołu poupadkowego to:
Niestety zespołu poupadkowego nie wyleczymy, podając seniorowi leki. Dolegliwość ta związana jest z psychiką pacjenta, dlatego, aby ją zwalczyć bardzo ważne jest wsparcie rodziny i otoczenia. Co opiekun osoby starszej może zrobić, aby pomóc swojemu podopiecznemu?
Przede wszystkim postaraj się zrozumieć sytuację seniora. Choć tobie lęk przed upadkiem może wydawać się irracjonalny, nie ignoruj uczuć podopiecznego. Okaż wsparcie, zrozumienie i cierpliwość. Nie złość się, nie krytykuj. Dzięki temu senior obdarzy Cię zaufaniem. Istotną rolę w wychodzeniu z zespołu poupadkowego odgrywa rozmowa. Warto poznać przyczynę upadku, dowiedzieć się, skąd wziął się strach. Opiekunka powinna postarać się wyjaśnić osobie starszej, że upadek może zdarzyć się każdemu niezależnie od wieku. Warto zaznaczyć, że jesteśmy obok i będziemy asekurować podopiecznego podczas przemieszczania się. Bliskość kogoś na kim można się wesprzeć podczas upadku na pewno doda seniorowi odwagi.
Pamiętaj, aby zachęcać osobę starszą do podejmowania aktywności, a nie wyręczać. Jeśli stan zdrowia seniora pozwala na to, aby wykonał daną czynność samodzielnie, to nie rób tego za niego. Wyręczanie podopiecznego przyniesie więcej szkody niż pożytku. Utrwali to w nim przekonanie, że jest niesamodzielny i że lepiej, aby nie ruszał się z łóżka. Zachęcaj go do wykonywania prostych i bezpiecznych czynności takich jak umycie twarzy, wstanie z łóżka i ubranie się itp. Pamiętaj, aby rodzaj aktywności był dostosowany do stanu zdrowia podopiecznego.
Do upadków dochodzi najczęściej w domu. Aby im zapobiec, warto stworzyć otoczenie przyjazne seniorowi. Podopieczny musi czuć się w domu bezpiecznie. Na ile możesz, zadbaj o to, aby w pomieszczeniu nie znajdowały się niepotrzebne przedmioty. Ukryj wszystkie kable i inne przedmioty, o które łatwo się potknąć. Porozmawiaj z rodziną podopiecznego o usunięciu progów w drzwiach i dywanów. Warto rozstawić maty antypoślizgowe – szczególnie w łazience, gdzie podopieczny jest narażony na ryzyko poślizgnięcia. Zwykłe domowe pantofle wymieńmy na te z antypoślizgową podeszwą. Ważne jest dobre oświetlenie każdego pomieszczenia, aby senior mógł odpowiednio ocenić co i gdzie się znajduję.
Upadki osób starszych często są spowodowane brakiem sił, niedożywieniem. Jedzenie dostarcza nam sił, dlatego ważne jest, aby senior dostarczał swojemu organizmu odpowiednią ilość pożywienia.
Niejednokrotnie seniorzy upadają, gdy próbują po coś sięgnąć lub stają na krześle. Wyjaśnij podopiecznemu, że jest to niepotrzebne ryzyko. Do zadań opiekunki na zleceniu przede wszystkim należy pomoc osobie starszej i to żaden problem sięgnąć po książkę, która znajduje się na wysokim regale.
Należy ocenić stan zdrowia seniora. Być może w poruszaniu będzie potrzebował pomocy laski lub balkonika. Sprzęty te pomagają zachować równowagę. U osób, które mają problem z poruszaniem się warto zastosować ochraniacze na biodra czy stawy, dzięki temu jeśli już dojdzie do upadku będzie on dla nich bezpieczniejszy.
Gdy dojdzie do upadku liczy się czas. Im dłużej podopieczny leży, tym większą traumę to u niego spowoduje. Dlatego ważne jest, aby opiekunka miała seniora zawsze „na oku”.
Każda opiekunka wyjeżdżająca na zlecenie powinna wiedzieć, jak postępować przy upadku osoby starszej. Gdy dojdzie do incydentu, nim podniesiemy seniora, musimy ocenić jego stan. Należy dać czas na uspokojenie się i zapytać o samopoczucie. Jeżeli senior czuje się dobrze i nie ma widocznych urazów powinniśmy jak najszybciej pomóc mu się podnieść. Nie należy jednak ciągnąć go ku górze, a delikatnie chwycić i pomóc wstać.
Jeżeli podopieczny doznał urazu głowy, złamania kończyn, ma widoczny uraz, poważną ranę, skarży się na ból lub nie jest w stanie wstać z naszą pomocą, nie wolno podnosić go na siłę. W takim przypadku należy zadzwonić po służby medyczne.
Zespół poupadkowy to spory problem, zarówno dla seniora – choć często nie zdaje on sobie z tego sprawy – oraz dla jego opiekunów. Związany jest on z poważnymi konsekwencjami. Nie jest to jednak wyrok śmierci i można go pokonać. Opiekunka musi włożyć dużo wysiłku i serdeczności, aby pomóc seniorowi w pokonaniu lęku, ale wysiłek na pewno będzie się opłacał.
Dorota Lewandowska
Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.
