Biegunka jest nie tylko nieprzyjemną przypadłością ze strony układu pokarmowego. Nieleczona u osób starszych, szczególnie w swojej ostrej lub przewlekłej postaci, prowadzi do odwodnienia, które może być niebezpieczne dla zdrowia a nawet życia seniora.
Biegunka oznacza częste, czasami gwałtowne wypróżnienia. Stolec jest luźny, półpłynny, bywa wodnisty. Z reguły tym objawom towarzyszy ból i skurcze brzucha oraz wzdęcia i gazy. Czasami zawroty głowy i wysoka temperatura.
W opiece nad osobami starszymi biegunki stanowią poważny problem. Utrudniają ważną czynność opiekuńczą, jaką jest utrzymanie higieny u podopiecznych – szczególnie tych niesamodzielnych i leżących. Opiekun musi pamiętać o bieżącej zmianie zanieczyszczonych pieluch, dokładnym myciu i suszeniu ciała podopiecznego, aby nie dopuścić do powstania odparzeń i rozwoju odleżyn oraz chorób skóry.
Nasilone objawy biegunki mogą prowadzić również do innego poważnego zagrożenia, jakim jest dla seniora odwodnienie. Wzmożone wypróżnienia i rozrzedzony stolec oznaczają, że z organizmu wydalana jest również woda. Może to wywołać bardzo nieprzyjemne i groźne dla zdrowia skutki. Dlatego warto podejmować wysiłki mające na celu zatrzymanie biegunki oraz nawodnienie organizmu. Każdą biegunkę, która nie ma charakteru epizodu, a więc przedłużającą się (trwającą dłużej niż kilka dni), ostrą lub nawracającą należy zgłosić lekarzowi rodzinnemu lub specjaliście, pod opieką którego jest podopieczny.
Biegunkę może powodować wiele czynników – od stresu, alergii lub „zatruć” pokarmowych do przewlekłych i poważnych chorób. Trzeba pamiętać, że osoby starsze mają często „delikatny” żołądek – występuje u nich nadwrażliwość pokarmowa, problemy z trawieniem. Mają osłabioną mikroflorę jelitową, spowolniony metabolizm. Do częstych przyczyn należy zaliczyć spożycie nieświeżych, niedomytych lub niedogotowanych produktów, które zawierają bakterie lub wirusy atakujące układ pokarmowy. Zdarza się również, że rozwolnienie jest reakcją na przyjmowane leki, w tym antybiotyki. Biegunkę polekową w przypadku lekarstw przepisanych na stałe trzeba zgłaszać lekarzowi, aby miał wiedzę na ten temat i mógł zareagować – rozważyć zmianę preparatu lub jego dawkowania.
Biegunka występuje często u osób z celiakią, nietolerancją laktozy lub fruktozy po zjedzeniu niedozwolonego w diecie składnika, a więc na przykład odpowiednio: zwykłego pieczywa, nabiału lub owoców. Niestety podopieczni nie zawsze mają świadomość swoich alergii pokarmowych. Biegunka może być również objawem innych problemów zdrowotnych, w tym poważnych schorzeń nie tylko przewodu pokarmowego. I tu wymienić można między innymi dość często występujący zespół jelita drażliwego (IBS), chorobę Leśniowskiego-Crohna, zapalenie jelit, nadczynność tarczycy, zapalanie trzustki, choroby nowotworowe.
Podczas biegunki podopiecznego należy wykluczyć lub chociaż ograniczyć produkty, które przyspieszają perystaltykę jelit, a więc te, które zawierają dużo błonnika pokarmowego. W normalnych warunkach, dieta wysokobłonnikowa jest zdrowa i pozytywnie wpływa na prawidłową pracę układu pokarmowego zapobiegając uporczywym zaparciom, jednak podczas biegunki jest niewskazana. Produktami bogatymi w błonnik są między innymi płatki zbożowe, pieczywo pełnoziarniste, warzywa i owoce (w tym również suszone śliwki czy morele).
Z diety chorego należy wyeliminować czasowo rozluźniające stolec przetwory mleczne – w szczególności te fermentujące czyli kefir, maślankę i jogurt. W praktyce oznacza to, że osoba starsza powinna zrezygnować na przykład z ulubionego musli czyli płatków zbożowych z bakaliami, owocami i jogurtem do czasu poprawy samopoczucia i ustania przykrych objawów biegunki. Zakazane są również wszystkie potrawy obciążające żołądek, ciężkostrawne – w tym mocno przyprawione i smażone oraz mięsa i wędliny.
Przy okazji, warto zwrócić uwagę, że działanie przeczyszczające mogą mieć spożyte w nadmiarze słodziki czyli substancje słodzące. Dotyczy to zamienników cukru takich jak na przykład aspartam, cyklaminian, izomalt i ksylitol, które występują często w składach produktów dla diabetyków, produktach „light” i „zero cukru”.
To nieprawda, że najlepsza na biegunkę jest głodówka. Mimo braku apetytu u podopiecznego, opiekun musi zadbać o jego odżywianie. Od razu powinien wdrożyć dla seniora lekkostrawną dietę opartą o konkretne produkty, co powstrzyma narastanie problemu i pozwoli na szybszy powrót do zdrowia. Reżim pokarmowy jest ważny z uwagi na stan seniora, ale i pomocny pod kątem przebiegu czynności opiekuńczych. Niezawodne w tej sytuacji są sucharki, które można namaczać w słabej herbacie i „suche” białe pieczywo. Polecane są również kleik ryżowy, kisiel i kasza manna na wodzie. Warto także ugotować marchewkę i ziemniaki. Dozwolone są także niektóre owoce – banany, jabłka (najlepiej tarte), jagody, borówki i maliny. Zbyt częstym wypróżnieniom zapobiega również kakao, a więc i gorzka czekolada.
Szykując posiłki trzeba mieć na względzie zalecenia dietetyczne, których ma przestrzegać podopieczny – szczególnie te związane z chorobami, które u niego zdiagnozowano (na przykład cukrzycę).
Uzupełnianie utraconych z organizmu w trakcie biegunki płynów jest niezwykle ważne, ponieważ odwodnienie jest szczególnie niebezpieczne dla seniorów. Podopieczny powinien pić często, ale powoli i mniejsze porcje. Kontrola ilości spożytych napojów przez opiekuna jest niezwykle ważna i pozwala zapobiec nieprzyjemnym i groźnym skutkom biegunki. W wyrównywaniu utraconych płynów podstawowym napojem powinna być woda, ale trzeba wiedzieć, że ta gazowana może powodować podrażnienia błony śluzowej żołądka, co jest niewłaściwe w przypadku biegunki. Pomocne w przywracaniu równowagi płynów pomocne mogą się okazać preparaty nawadniające czyli uzupełniające elektrolity.
Ze względu na ryzyko odwodnienia, należy kategorycznie wykluczyć z diety kawę i alkohol. Herbata jest dozwolona, ale trzeba uważać na napary ziołowe, ponieważ mogą mieć one działanie moczopędne – na przykład te z pokrzywą z składzie. Niewskazane są również soki owocowe i warzywne, kompoty, mleko i napoje mleczne.
Podejmując działania mające na celu zatrzymanie biegunki, nie wolno stosować radykalnych metod. Osobom starszym nie należy podawać bez konsultacji z lekarzem środków przeciwbiegunkowych, gdyż może to spowodować zaparcia, które są równie poważnym problemem zdrowotnym, jak biegunki.
Zdarza się, że osoby starsze mają złe zwyczaje żywieniowe, które negatywnie wpływają nie tylko na zdrowie układu pokarmowego, ale i komfort ich życia. Zadaniem opiekuna jest pilnowanie, żeby w jadłospisie nie znajdowały się produkty niezdrowe, zakazane przez lekarza lub takie, po których senior ma niepożądane objawy lub złe samopoczucie. Równie ważne jest wprowadzenie regularnych posiłków i kontrola porcji. Dieta seniorów, jak każda inna, powinna być dobrze zbilansowana, co oznacza, że ma zawierać należytą ilość białka, tłuszczy i węglowodanów – odpowiadać zapotrzebowaniu kalorycznemu i dostarczać niezbędne składniki odżywcze.
Na koniec warto zwrócić jeszcze uwagę na ważną kwestię jaką jest przygotowanie i przechowywanie posiłków. Dokładna higiena rąk i kuchni, staranne mycie owoców, warzyw i mięsa, trzymanie produktów świeżych w lodówce oraz obróbka cieplna (gotowanie, smażenie, pieczenie) potraw przed ich podaniem to niezbędne działania, które pozwalają zapobiec biegunkom spowodowanym obecnością bakterii i wirusów w pożywieniu.
Dorota Lewandowska
Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.
