Zapobieganie powstawaniu odleżyn u podopiecznych to poważne zadanie, które stoi przed opiekunami osób starszych i niesamodzielnych. Podstawą dobrych działań jest wiedza, jak powstają odleżyny i na czym polega profilaktyka przeciwodleżynowa.
Odleżyny to poważna dolegliwość, która dotyka osoby długotrwale unieruchomione i mające, wynikające z różnych przyczyn, problemy z samodzielną zmianą pozycji. Odleżyny występują najczęściej u obłożnie chorych, ale problem ten dotyczy również podopiecznych, którzy spędzają dużo czasu w bezruchu, czyli w jednej i tej samej pozycji – leżącej, półleżącej lub siedzącej.
Zmiany odleżynowe to, w dużym uproszczeniu, efekt zaburzeń ukrwienia, który jest skutkiem długotrwałego lub powtarzającego się ucisku wywieranego na skórę. Za powstawanie odleżyn odpowiedzialne są przede wszystkim dwa czynniki – ucisk i jego czas. Dodatkowo problem pogłębiają: tarcie, siły ścinające oraz wilgoć.
Bez wątpienia na powstawanie odleżyn narażeni są szczególnie podopieczni leżący – po operacjach, po wypadkach, udarach lub wylewach, niepełnosprawni ruchowo, ciężko chorzy (również na choroby demencyjne), ale również ci cierpiący na osłabienie starcze. Niestety podeszły wiek, obniżony poziom samoobsługi osobistej lub brak kontroli nad czynnościami fizjologicznymi oraz problemy z krążeniem, wysoka waga i zły stan odżywienia, a nawet stan skóry i przyjmowane leki to dodatkowe, negatywne czynniki odpowiadające za rozwój odleżyn.
Odleżyny powstają w miejscach, które mają ciągły kontakt z powierzchnią. W zależności od zajmowanej przez podopiecznego pozycji szczególnie narażone są takie obszary ciała jak: stopy (pięty, palce stóp), łydki, pośladki, okolice intymne, okolice kości krzyżowej, łokcie, łopatki, obojczyk, potylica, małżowiny uszne, kości policzkowe, a nawet nos.
Początki odleżyn wyglądają niepozornie. Najpierw skóra jest tylko zaczerwieniona w miejscu ucisku, ale zaczerwienienie nie znika. Choć naskórek nie jest uszkodzony, jest to już poważny sygnał i powód do interwencji. Niepokojące objawy należy zgłosić personelowi służb medycznych lub lekarzowi pierwszego kontaktu. W razie wątpliwości, dobrze jest skonsultować się z rodziną podopiecznego. Nie wolno się tego bać. Najgorszym scenariuszem jest dopuszczenie do rozwoju odleżyn przez brak reakcji lub samowolne próby leczenia.
Kolejne stopnie zaawansowania odleżyn wyglądają już poważnie i nierzadko wiążą się z dużym dyskomfortem i bólem dla podopiecznego, powikłaniami oraz koniecznością długiej i wymagającej terapii. Następny stopień zaawansowania odleżyn charakteryzuje się uszkodzeniem warstwy zewnętrznej skóry, widocznymi otarciami lub pęcherzami. Później zaczynają zanikać warstwy skóry – odleżyna wygląda jak głęboki, otwarty wrzód. Najbardziej zaawansowany etap to uszkodzenia tkanek aż do mięśni, ścięgien i kości.
Leczenie odleżyn jest trudnym i żmudnym procesem. Profilaktyka antyodleżynowa to bardzo ważne i poważne zadanie również w pracy opiekunek, które zajmują się osobami starszymi i niesamodzielnymi z grupy ryzyka tj. narażonymi na ich powstawanie. Jednak w przeciwieństwie do leczenia istniejących już odleżyn, czym zajmuje się wykwalifikowany personel medyczny, zapobieganie powstawaniu odleżyn nie wymaga specjalistycznej wiedzy ani skomplikowanych czynności. Trzeba posiadać jednak informacje, co wpływa na powstawanie i postępowanie odleżyn.
Opiekunowie domowi odgrywają bardzo ważną rolę w tym procesie. Każdy osoba pracująca w tym charakterze, mając świadomość czym są odleżyny, dzięki swojej dobrej pracy – wnikliwej obserwacji, systematyczności i sumienności może wdrożyć zasady profilaktyki antyodleżynowej i starać się zaoszczędzić osobie, którą się opiekuje, cierpienia związanego z istnieniem odleżyn.
Codzienne działania w zakresie mobilizowania podopiecznego do ruchu, utrzymywanie higieny, staranne ścielenie łóżka, dbanie o zdrowe odżywianie i bilans płynów to tylko z pozoru proste do wykonania obowiązki, a tak naprawdę jedne z podstawowych elementów skutecznej profilaktyki przeciwodleżynowej.
Osoby starsze potrzebują często zachęty lub przypomnienia, że ruch jest ważny. Warto jednak walczyć o aktywność i mobilność podopiecznych, jeśli nie są one wykluczone z powodu ciężkiego stanu zdrowia. Opiekun osoby starszej powinien proponować ruch, taki jak tylko jest możliwy (nawet z pozoru drobny i nieznaczący) lub chociaż regularne zmienianie pozycji. Najlepiej co 2-3 godziny na 15 minut.
Największe pole do wykazania się pomysłowością istnieje w sytuacji opieki nad osobami mobilnymi. Można szukać sposobów lub wręcz pretekstów, aby nakłonić do ruchu. Warto zachęcać chodzących podopiecznych do spacerów, wyznaczać cele przechadzek, a nawet wymyślać powody.
Podopiecznym, którzy mają problem z chodzeniem, dobrze jest proponować "rozprostowanie kości" – wstanie i postanie. Trzeba jednak uważać, aby nie doszło do upadku (sprawdź, jak zapobiegać upadkom osób starszych). Konieczna jest ostrożność. Nie wolno wykonywać tego zadania w pospiechu, gwałtownie. Należy obserwować i asekurować podopiecznego.
W opiece nad osobami unieruchomionymi kluczowa jest zmiana ucisku. W przypadku osób zupełnie lub częściowo bezwładnych należy stosować techniki pozwalające na zmianę pozycji ciała, a do stabilizacji używać klinów i poduszek. Sposób, w jak może być przekładany podopieczny, powinien być wskazany przez lekarza lub pracownika służby medycznej. Leżącym, którzy potrafią samodzielnie lub z pomocą zmienić pozycję, trzeba o tym regularnie przypominać.
W opiece bardzo przydatne są artykuły przeciwodleżynowe. Są one ważnym elementem profilaktyki, jednak nie zastąpią pomocy i czujnego oka opiekuna.
Produkty stworzone w celu zapobiegania odleżynom mają odciążać miejsca narażone na długotrwały ucisk, a także zapewniać dopływ powietrza. W sklepach rehabilitacyjno-medycznych dostępna jest szeroka gama artykułów (poduszek, wałków, klinów, krążków, materacy, ochraniaczy) o różnych właściwościach i zastosowaniu. Wskazane jest, aby środki pomocowe dobrał personel służb medycznych, a opiekun dbał o ich prawidłowe wykorzystanie. Trzeba zaznaczyć, że nawet najlepszy produkt nie zadziała bez zaangażowania człowieka.
Ponieważ ryzyko odleżyn wzrasta w niekorzystnych warunkach związanych z higieną i komfortem, codzienna praca opiekuna, jego wysiłki i starania mają szczególne znaczenie. Wiele zagrożeń można bowiem zniwelować lub nawet wyeliminować.
Jednym z kluczowych zagadnień jest utrzymanie skóry podopiecznego w czystości. Brud i wilgoć (w tym pot, mocz i stolec) stwarzają idealne warunki dla odleżyn. W myciu ważnych jest kilka aspektów, znaczenie mają: temperatura wody, dobór środków myjących i przyborów do mycia, dokładność. Istotne jest także osuszanie ciała.
Równie ważna jest odzież i pościel. Ubrania powinny być przewiewne, z naturalnych tkanin, bez uwierających guzików, suwaków i szwów, suche i czyste. To samo dotyczy bielizny nocnej. Łóżko powinno być starannie zaścielone. Należy sprawdzać, czy pościel nie uwiera podopiecznego – czy prześcieradło się nie podwinęło, a na poszewkach nie powstały fały lub zagniecenia, które mogą uciskać ciało. Jeśli pościel uległa zmoczeniu lub stała się wilgotna, należy ją bezwzględnie zdjąć i założyć nową. Trzeba też pamiętać o systematycznej zmianie, nawet jeśli pościel wydaje się czysta.
Ważną rolą opiekuna jest też dbanie o regularność posiłków i systematyczność przyjmowania płynów przez podopiecznego. Przygotowywanie posiłków i napojów, podsuwanie przekąsek i picia, konsekwentne przypominanie, a wręcz kontrolowanie ilości spożytych produktów spożywczych i płynów to również również elementy profilaktyki profilaktyki przeciwodleżynowej.
Z myślą o opiekunach osób starszych, firma CareWork przygotowała materiały szkoleniowe dotyczące poważnego problemu zdrowotnego jakim są odleżyny.
Trzy prezentacje dla opiekunów, które obejmują zarówno podstawy wiedzy, jak i porady oraz słowniczek dostępne są dla współpracowników CareWork w bezpłatnej aplikacji app.carework.pl. Po zakończeniu szkoleń, warto rozwiązać trzy testy wiedzy. Za ich poprawne rozwiązanie można zdobyć można aż 30 punktów w programie lojalnościowym „Pomagaj – Korzystaj”. Zdobyte punkty (za szkolenia zawodowe, naukę języka niemieckiego, pracę w Niemczech i w Polsce) można wymieniać na atrakcyjne nagrody z katalogu CareWork.
 |
Dorota Lewandowska
Pełnomocnik Zarządu ds. jakości w firmie CareWork oraz Redaktor Naczelna portalu i kwartalnika arbeitlandia.eu. Ukończyła politologię na UAM w Poznaniu i posiada uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, certyfikowany Fachberater für Betreuung in häuslicher Gemeinschaft, doradca niemieckiego instytutu badawczo-szkoleniowego IQH. W branży opieki nad osobami starszymi w Niemczech pracuje już ponad 20 lat.
